div class="post-content cf entry-content content-spacious"> <div class="post-content cf entry-content content-spacious"> <div> tài li?u https://bpackingapp.com/tho-nom-duong-luat-tu-ho-xuan-huong-den-tran-te-xuong/ (T? H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng): … Ebook Th? nôm đ??ng lu?t (T? H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng) </div> <div> </div> <div> <h2>Tóm t?t d? li?u <strong>Th? nôm đ??ng lu?t (T? H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng)</strong></h2> <p>B? Giáo d?c đào t?oĐH đ?t n??c TP.HCMTR??NG ĐH S? PH?M?*?NGUY?N THANH PHÚCTH? NÔM Đ??NG LU?T(T? H? XUÂN H??NG Đ?N TR?N T? X??NG)Chuyên ngành: V?N H?C VNMã s?: 50433LU?N ÁN PHÓ ti?n sĩ KHOA H?C NG? V?NNg??i ch? d?n khoa h?c :Giáo s?: LÊ TRÍ VI?NTP. H? Chí Minh ? 1996L?I cam k?t ràng bu?cTôi xin cam đoan đ?y là công trình nghiên c?u c?a riêng tôi. nh?ng s? li?u, công d?ng nêutrong Lu?n án là trung th?c và ch?a t?ng đ??c ai ra m?t trong b?t c? công trình nào khác.Ký tênNguy?n Thanh Phúc1M?C L?CM?C L?C ……………………………………………………………………………………………………… 1PH?N M? Đ?U……………………………………………………………………………………………… 31. Tính c?p thi?t c?a đ? tài …………………………………………………………………………. 32. l?ch s? dân t?c v?n đ? : …………………………………………………………………………………….. 42.2. nghiên c?u th? Nôm Đ??ng lu?t nh? là b? ph?n trong m?i t??ng quan v?itoàn di?n là s?n ph?m th?c t? , tác gi?. …………………………………………………………………………….. 63. m?c đích nghiên c?u : …………………………………………………………………………… 94. Đ?i t??ng và khoanh vùng ph?m vi nghiên c?u và phân tích : …………………………………………………………. 95. Ph??ng pháp nghiên c?u : ……………………………………………………………………. 136. các góp ph?n m?i c?a lu?n án ………………………………………………………….. 147. b? c?c t?ng quan c?a lu?n án : …………………………………………………………………………….. 15CH??NG M?T: KHÁI QUÁT quy trình c?i ti?n và phát tri?n TH? NÔM Đ??NGLU?T ………………………………………………………………………………………………………………….. 17CH??NG HAI: kh?i h? th?ng Đ? TÀI, CH? Đ? TH? NÔM Đ??NG LU?T TH?K? XIX ……………………………………………………………………………………………………………….. 392.1.Đ? tài, ch? đ? v?n v?t thiên nhiên ……………………………………………………………….. 402.2. Đ? tài, ch? đ? v?nh s?, v?nh truy?n, kim ch? nan nhân sinh cam đoan đ?o lý vàkhí ti?t nhà Nho ……………………………………………………………………………………………… 472.3. Đ? tài t? v?nh, t? thu?t, t? trào & ch? đ? tâm s?, khát v?ng cá nhân. ….. 552.4. Đ? tài cu?c s?ng th??ng ngày xã h?i, đ?t n??c, con ng??i & ch? đ? yêu n??c ……….. 672CH??NG BA h? th?ng HÌNH T??NG không gian ? th?i h?n …….. 753.1. Hình t??ng không gian ………………………………………………………………….. 753.2. Hình t??ng th?i gian ……………………………………………………………………… 90CH??NG B?N: c?u t?o BÀI TH? và NH?P ĐI?U CÂU TH? ………….. 1024.1 c?u t?o bài th? Nôm Đ??ng lu?t th?t ngôn bát cú …………………………… 1024.2. Nh?p đi?u câu th? Nôm Đ??ng Lu?t ……………………………………………… 133CH??NG N?M: h? th?ng ngôn ng? TH? NÔM Đ??NG LU?T TH?K? XIX ……………………………………………………………………………………………………………… 1465.1. kh?i h? th?ng ngôn ng? g?n v?i Đ??ng thi …………………………………………… 1465.2. kh?i h? th?ng ngôn ng? dân t?c …………………………………………………………… 1595.2.1. B? ph?n t? thu?n Vi?t: …………………………………………………………… 1605.2.2. ng? đi?u văn h?c dân gian : ………………………………………………….. 1675.2.3 ngôn ng? đ?i th??ng . ……………………………………………………. 170PH?N Tóm l?i ………………………………………………………………………………………. 1901. nhân lo?i th?m m? th? Nôm Đ??ng lu?t ( th? k? XIX) …………………………. 1902. quan ni?m ngh? thu?t và th?m m? v? con ng??i trong th? Nôm Đ??ng lu?t (th? k? XIX)………………………………………………………………………………………………………………………. 1933. K?t lu?n chung ………………………………………………………………………………….. 195TH? M?C tìm hi?u thêm ……………………………………………………………………………. 201PH?N PH? L?C …………………………………………………………………………………………. 2103PH?N b?t đ?u1. Tính c?p thi?t c?a đ? tài1.1. Trong h?n 1200 năm nay, Đ??ng Thi v?n đ??c coi là tiêu bi?u v??t tr?i cho đ?nh cao c?ath? ca truy?n th?ng Trung Hoa. Nó “đ? l?i cõi đ?i cùng sáng v?i v?ng trăng”. ?nh h??ng c?a nór?ng rãi các n?n văn hóa Châu Á, nh?t là Japan, Tri?u Tiên, Vi?t Nam… có th? nói r?ng,tinhhoa Đ??ng Thi đã th?m sâu vào m?ch ngu?n th? ca dân t?c vi?t nam, tr? thành v?n văn hóa.1.2. Qua thi c? th?i x?a, m?i nhà Nho đ?u hoàn toàn có th? làm th? Đ??ng lu?t. theo đó, cũng cóng??i ng? nh?n r?ng ng??i Vi?t b?t ch??c làm th? Đ??ng gi?ng y nh? ng??i China đãlàm. Th?t ra, khi m?ng đón, nhà th? VN đã chuy?n hóa nó thành c?a riêng mình, nghĩalà ti?p nh?n v?i ni?m tin t? do, phát minh, khi?n cho th? Đ??ng lu?t VN th?m đ??mni?m tin vi?t nam, h?p v?i n?n văn hóa truy?n th?ng dân t?c.1.3. vì v?y, nghiên c?u th? nôm Đ??ng lu?t, trong th?c tr?ng lúc b?y gi?, khi mà vi?cb?o t?n, ch?n h?ng, phát huy b?n s?c văn hóa dân l?c là h?t s?c c?p thi?t, l?i tr? thành quantr?ng. không ch? có v?y, th?c ch?t s? đ?i m?i ch??ng trình văn h?c ? nhà tr??ng đ?i h?c và Trungh?c cũng đòi h?i nh?ng công trình nghiên c?u và phân tích v? th? c? đi?n n??c ta, mà trong các s? đó, th?Nôm Đ??ng lu?t có 1 đ?a đi?m quan tr?ng.1.4. Tính c?p thi?t c?a đ? tài còn cũng chính vì l?m quan tr?ng c?a th? lo?i. Ng??i vi?t l?itrình làng cu?n “Théorie des genres” (Lý thuy?t v? th? lo?i ? Nhi?u tác gi? ? Editions duSeuil ? 1986) cho đây là m?t lu?n đi?m “trong nhi?u th? k? t? Aristote đ?n Hégel đã là đ?i t??ng ng??i s? d?ngtr?ng tâm c?a thi pháp h?c” (d?n theo [81 : 3]) M. Bakhtin cũng t?ng nh?n m?nh v?n đ? r?ng ”4” M?i m?t th? lo?i, đ?c bi?t là th? lo?i l?n, bi?u hi?n m?t thái đ? th?m m? đ?i v?i hi?n th?c, m?tcách c?m th?, nhìn nh?n và đánh giá, gi?i minh nhân lo?i & con ng??i. Th? lo?i là cái trí nh? siêu cá nhânc?a ngh? thu?t, n?i thu th?p, đúc rút các kinh nghi?m nh?n th?c th?m m? và làm đ?p qu? đât. M?i th?iđ?i th? lo?i c? h? th?ng th? lo?i c?a chính b?n thân mình, trong s? ?y các th? lo?i chính bi?u th? s? t?ptrung nh?t, n?i b?t nh?t tâm th?c, t?m nhìn, nh?ng m?i quan tâm, các ý ni?m và chu?nm?c giá tr? c?a con ng??i trong th?i đ?i đó.” [2:7]M. Bakhtin cho r?ng “Đ?ng sau cáim?t ngoài s?c s? & đ?y t?p âm ?n ào c?a ti?n trình văn h?c, ng??i ta không nhìn th?y v?nm?nh to l?n & căn b?n c?a văn h?c và ngôn ng?, mà nh?ng nhân v?t chính n?i đây tr??c h?tlà các th? lo?i, còn phong trào, phe phái ch? là nh?ng nhân v?t h?ng nhì & h?ng ba” [2:28]Th? mà th? Nôm Đ??ng lu?t, m?t trong ba th? lo?i l?n vi?t b?ng th? văn t? riêng c?a dân t?c b?n đ?ath?i trung đ?i, t?i nay v?n ch?a đ??c nghiên c?u 1 cách h? th?ng.đó là m?y Lý Do c?p thi?t khi?n chúng tôi đ?t v?n đ? phân tích, th? Nôm Đ??nglu?t, mày mò các đ?c đi?m th? lo?i, minh ch?ng nó Ch?a h?n là s? l?p l?i bài h?c t? vănch??ng China. Đ? gi?i h?n đ? tài, lu?n án t?p trung vào quy trình th? k? XIX, t? H?Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng.2. l?ch s? v?n đ? :Theo dõi l?ch s? dân t?c c?a s? phân tích không ít t??ng quan đ?n th? Nôm Đ??ng lu?t, th?ycó ba h??ng chính :? phân tích th? Nôm Đ??ng lu?t trong th?i gian phân tích chung v? n?n vănch??ng ch? Nôm.5? phân tích th? Nôm Đ??ng lu?t nh? là b? ph?n trong m?i liên quan v?i t?ng th? và toàn di?n làs?n ph?m th?c t?, ng??i sáng tác.? phân tích th? Nôm Đ??ng lu?t trong s? giao l?u v?i văn h?c Trung Qu?c.2.1. phân tích https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C6%A1 Nôm Đ??ng lu?t trong quá trình nghiên c?u và phân tích chung v? n?n vănch??ng ch? Nôm.đ?u th? k? XX, có cu?n “Qu?c văn tùng ký”, Nguy?n Văn San t? H?i Châu T?biên so?n b?ng ch? Nôm, đã t?p h?p và phân lo?i th? văn, trong các s? đó có th? Nôm Đ??ng lu?t.Khi nói v? nh?ng sáng tác Nôm, ông có nh?n xét “?y là l?i văn ch??ng n??c ta, qu?c gia tinhtú v? ra bi?t bao nhiêu nhân tài ch? không đâu đ??c đà v?y” [98: ] Vào nh?ng năm cu?ith?p k? th? 2, Đông Chu Nguy?n H?u Ti?n (1875 ? 1941) biên so?n “C? xúy nguyên âm”,quy?n m?t năm 1916 và quy?n 2 năm 1918. Trong l?i T?a, ông vi?t “l?i văn ch??ng Nôm n??cmình(…) th? cách cũng ch?ng khác chi văn Tàu mà l?i có l?i đ?c bi?t riêng c?a ta v?y “(d?ntheo [81:13]). Cũng năm 1918, Phan K? Bính (1875 ? 1921) vi?t Vi?t Hán văn kh?o . đ?y là“công trình phân tích , biên kh?o & d?ch thu?t có giá tr? v? ngh? thu?t và th?m m? văn ch??ng(…) g?m8 ti?t, trong các s? ?y dành 5 ti?t đ? phân tích ngu?n g?c, nguyên t?c văn ch??ng, các th? lo?i vănh?c và(…) ” [85:II:199]. Năm 1943, cu?n VN văn h?c s? y?u c?a D??ng Qu?ng Hàmxu?t hi?n l?n đ?u. Trong công trình xây d?ng này, ng??i sáng tác có đ? c?p t?i các th? văn. Ông đánh giá v?th? Đ??ng lu?t nh? sau: “Th? Nôm ta làm theo phép t?c th? tàu, mà âm thanh ti?ng ta cũngg?n gi?ng ti?ng T?u (cũng là th? ti?ng đan âm và cũng chia thành ti?ng b?ng ti?ng tr?c) nên thipháp c?a ta có nghĩa là thi pháp c?a Tàu & các niêm lu?t c?a th?6ta cũng ph?ng theo th? Tàu c?” [29:122] rõ r?t quan đi?m c?a tác gi? là có có h?n. Tuynhiên, t? s? nghiên c?u và phân tích, ng??i sáng tác cũng đã rút đ??c m?t vài k?t lu?n quan tr?ng, ch?ng h?n ” VănNôm c?a ta v? th? k? th? XIX, so v?i tr??c, th?t có ti?n b? nhi?u (…) nh?ng th? th?, hát nói,tuy nhiên th?t, l?c bát đ?u ph?i s? h?u ph?n s?c nét và các văn sĩ ta đã nhi?u khi thoát ly cái ?nh h??ng tác đ?ngc?a th? văn Tàu mà di?n t? tâm lý, tính tình m?t cách thành th?c đ? phát minh sáng t?o m?t n?n vănđ?c bi?t quan tr?ng c?a dân t?c ta”[29:399] Năm 1953, Thanh Lãng vi?t Văn ch??ng ch? Nôm. Chúngtôi l?u ý 2 đi?m. m?t là, tuy cách g?i tên m?i th?i k? có ch? ch?a ?n, nh?ng ông đã chia quátrình tr? nên tân ti?n c?a văn ch??ng ch? Nôm ra làm ba th?i k? là tái h?p lý : phôi thai th?i đ?i(1225 ? 1430), phát đ?t th?i đ?i( 1430 ? 1750)và toàn th?nh th?i đ?i( 1750 ? 1900). Hai là,trong cái nhìn c?a tác gi?, d??ng nh? ch?a nhìn th?y v? trí x?ng đáng c?a th? Nôm c?nh bêntruy?n Nôm. nhìn chung nh?ng công trình xây d?ng trên ch? áp d?ng thi lu?t h?c Trung Qu?c đ? tìmhi?u th? Nôm Đ??ng lu?t. Dù đây này còn h?n ch? v? t? t??ng, h?c thu?t, nó đã và đang có g?i ýb??c đ?u.2.2. nghiên c?u th? Nôm Đ??ng lu?t nh? th? b? ph?n trong m?i t??ng quan v?i t?ngth? là tác ph?m , ng??i sáng tác.H??ng nghiên c?u và phân tích này đóng góp thêm ph?n tìm hi?u v? th? Nôm và c? th? Hán lu?t Đ??ngnh? chuyên kh?o Thi hào Nguy?n Khuy?n, đ?i và th? do Gs Nguy?n Hu? Chi ch? biên. Tiêubi?u là n?i dung bài vi?t “Sáng t?o trong th? Đ??ng lu?t” c?a Gs Lê Chí Dũng. nhìn t?ng th? chuyênkh?o đã nh?t trí và cam k?t “Bút pháp Nguy?n Khuy?n đã nh? m?t d?u hi?u quan tr?ngc?a s? chuy?n đ?ng c?a văn h?c VN trên đ??ng ti?n b? hóa” [15:28]. Trong chuyên đ?sau đ?i h?c Th? H? Xuân H??ng, Gs Lê Trí Vi?n đã ch? ra7đ?ng c?p và sang tr?ng Xuân H??ng trong sang tr?ng th? lo?i xét t? Lever thi?t k? hình t??ng v?i t?t c?m?t kh?i h? th?ng ng? đi?u t??ng ?ng và t? ph??ng di?n k?t c?u c?a th? th?. Gs Đ?ng Thanh Lêđã và đang đ?t các bài th? H? Xuân H??ng trong s? phát tri?n c?a dòng th? Nôm Đ??nglu?t, phác h?a m?t s? trong nh?ng nét căn b?n trong s? v?n đ?ng c?a th? lo?i, đ?ng th?i nêu b?t nh?ngđóng góp c?a H? Xuân H??ng v? c?m h?ng & bút pháp ngh? thu?t và th?m m?. d?a vào quan đi?m thipháp h?c c?a Jakobson, Gs Đ? Đ?c Hi?u đã tìm hi?u đ??c ý nghĩa th? Nôm Đ??ng lu?t c?a H?Xuân H??ng t? c?u t?o di?n t? trong bài th? gi?i th? Nôm H? Xuân H??ng và ông k?t lu?n“H? Xuân H??ng phát minh sáng t?o m?t đ?ng c?p th? Đ??ng lu?t m?i” (31 : 87) nhìn t?ng th? nh?ngcông trình xây d?ng này có nhi?u g?i nh?c đáng chú ý cho lu?n án c?a chúng tôi.2.3 nghiên c?u th? Nôm Đ??ng lu?t trong s? giao l?u v?i văn h?c Trung Hoa.H??ng nghiên c?u và phân tích này th??ng s? d?ng làm vi?c so sánh v?i Đ??ng thi ho?c văn h?c,văn hóa China đ? tìm ki?m ra nh?ng nét đ?c thù dân t?c. bài vi?t nhanh nh?t có th? có l? r?ng là bài M?im?i quan h? m?t thi?t gi?a văn h?c vi?t nam và văn h?c Trung Hoa c?a Gs Đ?ng Thai Mai. Ôngnh?n đ?nh r?ng “Ngay trong nh?ng lúc h? v?n d?ng th? văn & văn t? Trung Qu?c đ? hi?u hi?n c?m tìnhvà t? t??ng c?a h?, nhi?u nhà th? chúng ta v?n luôn luôn n? l?c đ?m b?o đ?c s?c c?a dân t?c& cá tính c?a con ng??i sáng tác” [54: ] m?c dù th?, ông đã không ch? ra ch? r?c r?, nétriêng ?y, l?i cho r?ng; “Trong nh?ng th? lo?i vay m??n c?a Trung Hoa thì th? ca(…) th?Đ??ng lu?t th?t ngôn, ngũ ngôn(…) trong l?i th? ca tr? tình, thi sĩ truy?n th?ng ta v?n khai thácb?y nhiêu long m?ch: tình yêu thiên nhiên, tình yêu8ng??i yêu bè b?n v? con & đ?c bi?t là tình yêu n??c” [64 : 11]. Năm 1973, Gs Tr??ng Chính cóbài vi?t “Cha ông ta đã v?n d?ng các th? lo?i văn h?c Trung Hoa th? nào vào th?Nôm?” Ông vi?t: “Cha ông chúng ta khi chuy?n h?n sang sáng tác b?ng ch? Nôm, đ?ng th?imu?n c?i xi?ng xích ra, xu?t phát đi?m t? Hàn Thuyên” [14:3] Khi so sánh hi?n t??ng th?t ngônxen l?c ngôn ? th? Nôm Nguy?n Trãi, Lê Thánh Tông, Nguy?n B?nh Khiêm v?i th? Đ??ngthi ? China, ông cho th?y China “Không r?t có th? câu b?y t? xen câu sáu t? ho?ccâu sáu t? xen câu b?y t?” và Theo ông thì hi?n t??ng này c?a th? vi?t nam ” ch?c đó là 1th? lo?i m?i do cha ông chúng ta t?o nên trên c? s? câu th?t ngôn, trong nh?ng khi niêm lu?t, đ?i,gieo v?n theo lu?t Đ??ng” (14:4) Mãi cho t?i năm 1991, t?i h?i th?o chi?n l??c khoa h?c phân tíchvăn h?c c? trung đ?i VN trong m?i quan h? Khu V?c, Gs Nguy?n Hu? Chi đã nh?nm?nh v?n đ? “c? g?ng tìm đ??c nh?ng nét nghĩa khu bi?t gi?a th? Đ??ng lu?t dân t?c v?i th?Đ??ng” & cam k?t vai trò quan tr?ng c?a các d? án công trình nghiên c?u này “n?u r?t có th?cùng nhau c?ng hi?n tìm ki?m đ??c m?t câu tr? l?i chung: ra làm sao là mã th? Đ??ng VN(…) thì m?i s? m?c míu v? thi pháp th? lo?i th? c? ch?c s? khai thông d? dàng” (2:22) T?i h?ith?o, Gs Bùi Duy Tân có bài m?i quan h? v? th? lo?i gi?a văn h?c Trung Qu?c và văn h?cvi?t nam th?i trung đ?i: chào đón ? cách tân ? phát minh & nh?n đ?nh r?ng “Nh?ng th? lo?i ngo?inh?p mà đ??c vi?t b?ng ch? Nôm thì s? Vi?t hóa d? đ??c tăng tr??ng” Năm 1993, trong lu?nán PTS Th? Nôm Đ??ng lu?t t? Qu?c âm thi t?p c?a Đ??ng Nguy?n Trãi đ?n th? H? XuânH??ng , Lã Nhâm Thìn đã b??c đ?u tìm hi?u th? Nôm Đ??ng lu?t giai đo?n này và K?t lu?n” r?t có th? th?y b?i s? chung th?p nh?t c?a nh?ng nhân t? c?u thành9th? Nôm Đ??ng lu?t là tính ch?t đ?i th??ng, s? đ?n gi?n, tinh th?n hòa bình & xu h??ng tâmtr?ng hóa. Nói m?t cách khái quát và ng?n g?n, mã c?a th? Nôm Đ??ng lu?t đ??c xác đ?nhb?i tính ch?t Nôm c?a th? lo?i” [81:142-143] Nh? v?y, nhìn t?ng th? tuy có các góp ph?nquí báu, đ?c bi?t là hai h??ng nghiên c?u và phân tích sau, nh?ng đi?u tra th? Nôm Đ??ng lu?t 1 cách h?th?ng, đ?c bi?t là ? ti?n đ? tr? nên tân ti?n t? H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng đang còn làkho?ng không dành cho ng??i nghiên c?u và phân tích.3. m?c đích nghiên c?u và phân tích :N?m ? phía trong h??ng phân tích th? Nôm Đ??ng lu?t t? khía c?nh th? lo?i văn h?c , lu?nán t?p k?t nghiên c?u th? lo?i này trong ti?n đ? t? H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng,coi nh? thu?c th? k? XIX, là ti?n trình c?i cách và phát tri?n đ?n đ?nh đi?m c?a th? lo?i, mà đi?m tr?ngy?u là đào b?i, đ?nh v? các đ?c tr?ng c?a nó v? m?t n?i dung & v? m?t hình th?c ngh?thu?t. Đ? t?n t?i m?c đích ?y, lu?n án cũng phác h?a các b??c cách tân và phát tri?n, s? b? tái hi?n di?nm?o th? Nôm Đ??ng lu?t trong văn h?c n??c ta.4. Đ?i t??ng và khoanh vùng ph?m vi phân tích :4.1. Đ?i t??ng nghiên c?u và phân tích chính c?a lu?n án là 450 bài th? th?t ngôn bát cú & t?tuy?t ch? nôm t? H? Xuân H??ng đ?n Tú X??ng. đó là nh?ng bài th? Nôm Đ??ng lu?t liêubi?u cho th? k? XIX. S? dĩ chúng tôi ch?n th? H? Xuân H??ng làm m?c đ?u vì th? Nômtruy?n t?ng c?a bà th?t s? xu?t hi?n b??c ngo?t vĩ đ?i trong l?ch s? v? vang c?i cách và phát tri?n th? Nôm Đ??nglu?t l?i có m?t kho?ng vào đ?u th? k? XIX. Ch?n th? Tr?n T? X??ng làm m?c cu?i không ch? cóvì nhà th? đã qua đ?i đ?u th? k? XX (1907) mà còn vì th? ông th?t s? khép l?i th?Đ??ng lu?t ch? Nôm. Th? Nôm Đ??ng10lu?t tr??c H? Xuân H??ng ch? đ??c đ? c?p đ?n ? ch??ng , khi tìm hi?u 1 cách khái quátv? th? lo?i này t? góc đ? phát tri?n l?ch s? v? vang & khi thi?t y?u đ? so sánh l?ch đ?i. Th? ch? Qu?cng? & ch? Hán lu?t Đ??ng có m?t ? th? k? XX cũng chính là đ?i t??ng đ? so sánh. Truy?n th?g?m nhi?u bài th? Đ??ng lu?t th?t ngôn bát cú ghép l?i và “bài lu?t” đ?u Ch?a h?n là đ?it??ng phân tích c?a lu?n án . Chúng tôi r?t chăm chú t?i s? vi?c l?a ch?n văn b?n tin c?y đ?th?c hi?n ho?ch toán nh?m rút ra nh?ng k?t lu?n có công d?ng thuy?t ph?c nhi?u nh?t. Lu?n ánđa s? ph? thu?c vào H?p tuy?n th? văn n??c ta và nh?ng Thi t?p. Riêng văn b?n v? H? XuânH??ng là l?y trong Th? H? Xuân H??ng (th? m?c 91) c?a Gs Lê Trí Vi?n.4.2. ph?m vi nghiên c?u:Tr??c khi xác đ?nh khoanh vùng phân tích c?a lu?n án, chúng tôi th?y c?n gi?i thuy?tm?t s? trong nh?ng khái ni?m: m?t là v? khái ni?m th? lo?i. nh? vào ch? ý c?a D.X.Likhasev cho th?lo?i văn h?c “là m?t ph?m trù l?ch s? hào hùng, nó ch? xu?t hi?n vào m?t quy trình c?i cách và phát tri?n nh?t đ?nhc?a văn h?c & k? ti?p bi?n hóa và đ??c thay th?” (86 : 204) & c?a T? đi?n thu?t ng? văn h?c“th? lo?i văn h?c là s? th?ng nh?t gi?a m?t lo?i n?i dung & m?t d?ng hình th?c văn b?n &cách th?c s? h?u đ?i s?ng” (86 : 204), chúng tôi nghĩ đ?n s? thi?t y?u nên phân bi?tgi?a th? và th? lo?i nh? sau:11Nh? v?y, theo chúng tôi, th? Đ??ng lu?t & th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t s? có 6 hìnhth?c th?: th?t ngôn bát cú, th?t ngôn t? tuy?t, th?t ngôn bài lu?t, ngũ ngôn bát cú, ngũ ngôn t?tuy?t, ngũ ngôn bài lu?t. Chúng tôi cũng s? s?ng thu?t ng? th? tài khi mu?n đ? c?p, nh?nm?nh ? góc nhìn đ? tài, ch? đ?, có nghĩa là h??ng v? m?t n?i dung th? lo?i, ch?ng h?n khi k? t?ith? tài tr? tình th? s?, tr? tình đ?i t?, th? tài trào phúng, ho?c h?p h?n: th? thiên nhiên, th?đi?n viên, th? biên tái, th? v?nh s?, v?nh truy?n, v?nh v?t, th? kh?u khí, th? c?m hoài, th? t?trào, th? đi s?, th? bút chi?n… Hai là v? khái ni?m th? Nôm Đ??ng lu?t. đ?y là thu?t ng? đ?ch? th? vi?t b?ng ch? Nôm c?a dân t?c b?n đ?a VN (đúng h?n là c?a dân t?c Kinh) theo th?Đ??ng lu?t. Lu?n án ch? t?p trung kh?o sát đi?u tra hai hình th?c th? c? b?n là th?t ngôn bát cú vàth?t ngôn t? tuy?t b?i nó chi?m s? l??ng áp đ?o & có nh?ng đ?c tr?ng tiêu bi?u v??t tr?i cho th?lo?i. S? bài th? đ??c kh?o sát c? th? là:TH? TH? LO?I? khuynh h??ng v? hình th?c? có đ?c thù ?n đ?nh, v?ng ch?c và kiên c?? thí d? :th? Đ??ng lu?tth? l?c bátth? song th?t l?c b?t? nh?t th?ng quan đi?m n?i dung-hình th?c? v?a không thay đ?i v?a chuy?n đ?i,v?a cũ v?a m?i? thí d? :Th? Nôm Đ??ng lu?t…Truy?n th? NômNgâm khúc12STT tác gi? v??t tr?i Bát cú T? tuy?t C?ng1 H? Xuân H??ng 25 13 382 Ph?m Thái 3 0 33 Tr?nh Hoài Đ?c 6 0 64 Nguy?n Công Tr? 40 0 405 Nguy?n Th? Hinh 6 0 66 Phan Thanh Gi?n 6 4 107 Bùi H?u Nghĩa 13 0 138 Hu?nh M?n Đ?t 11 0 1 19 Nguy?n H?u Huân 4 0 410 Nguy?n Đình Chi?u 32 0 3211 Tôn Th? T??ng 14 0 1412 Phan Văn Tr?Lê Quang Chi?u32 0 3213 15 0 1514 Nguy?n Khuy?n 64 4 6815 Nguy?n Văn L?c 7 2 916 Chu M?nh Trinh 21 0 2117 Nguy?n Thi?n K? 5 0 518 Tr?n T? X??ng 74 33 10719 Khuy?t danh( & m?y bài th? l?) 13 3 16t?ng c?ng 391 59 45013đ? đón c?n th? Nôm Đ??ng lu?t nh? m?t hi?n t??ng văn h?c, chúng tôi có quan tâmđ?n ti?n trình n?y sinh & c?i ti?n và phát tri?n nh?ng đa s? v?n là l?n sân vào chính c?u trúc c?a nó.nh?ng nghành ngh? d?ch v? chúng tôi chăm sóc là:? Th? Nôm Đ??ng lu?t v? m?t l?ch s? dân t?c, t?c là tình hình cách tân và phát tri?n đ?a th? lo?i và s? b?phác h?a đ?c đi?m có đ?c thù qui lu?t v? s? ti?n lên ?y.? k?t c?u th? Nôm Đ??ng lu?t trong tính toàn di?n c?a chính nó v?i nh?ng m?t hình th?c ? n?idung. nh?m m?c tiêu ti?p c?n n?i dung th? lo?i, khoanh vùng lu?n án nghiên c?u và phân tích là h? th?ng đ? tài, ch? đ?.Còn nh?ng nhân t? hình th?c th?m m? v??t tr?i đ??c kh?o sát đi?u tra là : nh?p (hay ti?t t?u) c?a câuth?, c?u trúc c?a bài th? bát cú, h? th?ng ngôn t? & kh?i h? th?ng hình t??ng không gian ? th?igian.5. Ph??ng pháp nghiên c?u :5.1. Ph??ng pháp lu?n nghiên c?u:Chúng tôi s? d?ng thu?t ng? ph??ng pháp lu?n (méthodologie) v?i chân thành và ý nghĩa thông d?nglà lý lu?n, bàn v? các con đ??ng nghiên c?u, cách ti?p c?n văn ch??ng. Chúng tôi l?u ý haiđi?m ti?p sau đây v? m?t ph??ng pháp lu?n:? Th? Nôm Đ??ng lu?t là m?t th? lo?i ngo?i nh?p ch? không ph?i n?i sinh nên chúngtôi coi nó nh? m?t hi?n t??ng giao l?u văn h?c, giao l?u văn hóa truy?n th?ng nói chung.? Th? Nôm Đ??ng lu?t, th?c t?, ngày càng xa d?n c?i ngu?n c?a chính nó là Đ??ngthi Trung Qu?c, l?i h?p th? t? t??ng dân t?c, ch?u ?nh h??ng sâu đ?m c?a folklore, s? th?txác đ?nh ch? đ?ng c?a chính b?n thân mình trong n?n văn h?c dân t?c nên chúng tôi nhìn nh?n nó nh? m?tth? lo?i văn h?c dân t?c b?n đ?a, tuy có s? mô ph?ng nh?ng đa s? l?i là s? vi?c c?i ti?n, phát minh sáng t?o.145.2 các ph??ng pháp nghiên c?u và phân tích c? th?:Tr??c h?t, t? các văn b?n, chúng tôi s?u t?m d? ki?n đúng chu?n m?c & khách quan theot?ng y?u t? & kh?i h? th?ng đ??c kh?o sát, sau đó, s?p đ?t nó m?t cách h? th?ng. Chúng tôiphân tích, t?ng h?p, tìm ra nh?ng đ?c tr? th?ng kê & th? phân tích và lý gi?i, tìm ki?m ra nh?ng nhân t? nào v?xã h?i, t? t??ng nhà th?…đã ?nh h??ng t?i nh?ng d? ki?n. Nh? v?y, th?ng kê là thao tác làm vi?c khôngth? thi?u trong b?t k? d? án công trình khoa h?c nào. Trong lu?n án chúng tôi áp d?ng ph?i h?p 5ph??ng pháp phân tích sau:? Ph??ng pháp bi?n sinh l?ch s?: không ch? có đ??c dùng đ? h??ng đ?n s? ho?t đ?ng c?ath? lo?i qua ba giai đo?n mà còn đ??c dùng trong nh?ng khi đi?u tra kh?o sát t?ng y?u t?, h? th?ng trong s?ho?t đ?ng có đ?c thù l?ch s? hào hùng c?a nó.? Ph??ng pháp kh?i h? th?ng và ph??ng pháp c?u trúc: Là hai ph??ng pháp đ??c v?nd?ng đ? phân tích, nghiên c?u kh?i h? th?ng đ? tài ? ch? đ?, ngôn ng?, nh?p th? và b? c?c t?ng quan m?t bàith?.? Ph??ng pháp so sánh: là m?t ph??ng pháp h?t s?c quan tr?ng & r?t c?n thi?t so v?ilu?n án. S? d?ng ph??ng pháp này, chúng tôi m?i r?t có th? tìm ki?m ra các đ?c tr?ng c?a th? NômĐ??ng lu?t th? k? XIX.? Ph??ng pháp liên ngành: đ?c bi?t là liên ngành ng? đi?u & văn h?c đ??c dùng đ?kh?o sát đi?u tra ch??ng cu?i.6. nh?ng góp s?c m?i c?a lu?n án? V? nghiên c?u văn h?c: H??ng v? m?t th? lo?i v??t tr?i cho văn h?c Trung đ?in??c ta, lu?n án góp thêm ph?n khái quát hóa, b? sung và đính chính m?t s? đ?c đi?m căn b?nc?a th? lo?i này. Nó cũng đóng góp thêm ph?n tái hi?n rõ nét di?n m?o th? lo?i qua các ng??i sáng tác, tácph?m khá n?i b?t ? th? k? XIX, m?t th? k? văn h?c đ?y t? hào c?a dân t?c b?n đ?a. nói theo cách khác,15b?ng ph??ng pháp ti?p c?n t? m?t n?i dung (đ? tài, ch? đ?) & v? m?t thi pháp th? lo?i, lu?n án c?g?ng phát hi?n & t?ng k?t, nêu lên m?t s? đi?m l?u ý v? nh?p, c?u trúc phía bên ngoài và bên trongc?a th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t. ngoài ra, nh?ng b?n ho?ch toán c? th?, chi ti?t c?a lu?n án v?đ? tài, ch? đ?, ngôn t? c?a nh?ng tác gi?, s?n ph?m th?c t? tiêu bi?u v??t tr?i ch?ng minh và kh?ng đ?nh đóng góp ph?n h?u hi?ucho vi?c nghiên c?u văn h?c.? V? th?c ti?n: Lu?n án có th? đóng góp thêm ph?n b? sung c?p nh?t chuyên đ? hu?n luy?n và gi?ng d?y, l?u ý cho giáoviên trong quá trình gi?ng d?y các ng??i sáng tác th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX.7. b? c?c c?a lu?n án :Lu?n án có 200 trang vi?t, 9 trang th? m?c & 8 trang ph?n ph? l?c (trong đó có 2b?ng bi?u). Ngoài ph?n b?t đ?u và ph?n tóm l?i, lu?n án có 5 ch??ng? Ph?n m? đ?u: 16 trang. Tr??c h?t, chúng tôi nêu lên tính c?p thi?t c?a đ? tài. Th?hai, là l?ch s? dân t?c c?a v?n đ?, chúng tôi tóm t?t n?i dung ? các t? li?u căn b?n n?m M?t trong nh?ngcông trình xây d?ng nghiên c?u đi tr??c không ít có t??ng quan đ?n đ? tài, nh?n m?nh ch? đóng góp,cùng theo đó m?nh d?n ch? ra nh?ng ch? thi?u sót, th?m chí sai l?m trong nh?ng lúc nh?n xét, đánh giáv? th? Nôm Đ??ng lu?t. theo đó, lu?n án đ?t ra nh?ng v?n đ? ch?a đ??c nói đ?n hay đã nóiđ?n nh?ng ch?a v?a đ?, ch?a đúng m?c l?m. Th? ba, chúng tôi nêu lên m?c tiêu phân tíchc?a b?n thân mình, ch? ra đ?i t??ng, ph?m vi, ph??ng pháp nghiên c?u và phân tích & b? c?c t?ng quan c?a lu?n án.? Ch??ng m?t: 22 trang. Lu?n án s? l??c kh?o khái quát các b??c c?i cách và phát tri?n th? NômĐ??ng lu?t.16? Ch??ng hai: 36 trang. Chúng tôi b??c vào đi?u tra kh?o sát, nghiên c?u và phân tích kh?i h? th?ng đ? tài, ch? đ?th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX nh?m ti?p c?n n?i dung th? lo?i.? Ch??ng ba: 27 trang. kh?i h? th?ng hình t??ng kho?ng không ? th?i gian.? Ch??ng b?n : 44 trang. c?u t?o bài th? và nh?p đi?u câu th?.? Ch??ng năm: 44 trang. kh?i h? th?ng ngôn t? .? Ph?n k?t lu?n: 11 trang. t?ng h?p t? các nhân t? đ??c đi?u tra kh?o sát, chúng tôi th?phác h?a qu? đât ngh? thu?t th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX và đ?t ra ý ni?m ngh?thu?t v? con ng??i c?a nhà th?.17CH??NG M?T: KHÁI QUÁT ti?n trình tr? nên tân ti?n TH? NÔMĐ??NG LU?TN.G.Tsenushevsky t?ng b?o r?ng n?u nh? không có l?ch s? dân t?c c?a đ?i t??ng thì cũng tr? nênkhông có lý lu?n v? nó.D.X.Likhasev cũng nh?n th?y s?c ?nh h??ng c?a l?ch s? th? lo?i,cam đoan th? lo?i văn h?c “là m?t ph?m trù l?ch s?. Nó ch? có m?t vào m?t trong nh?ng ti?n trìnhtr? nên tân ti?n nh?t đ?nh c?a văn h?c & k? ti?p bi?n đ?i và đã đ??c thay th?” (d?n theo [86 : 204]).T? đi?n thu?t ng? văn h?c cũng g?i ý: “Vì v?y khi ti?p c?n các th? lo?i văn h?c, c?n tính đ?nth?i đ?i l?ch s? hào hùng c?a văn h?c & các thay đ?i, thay th? c?a chúng” [86 : 204]. Nhìn t?ngquát v? các đ?i khác trên nh?ng ch?ng đ??ng phát tri?n c?a th? Nôm Đ??ng lu?t, chúngtôi th?y nó t?ng b??c đ??c tri?n khai xong cùng theo v?i n?n văn ch??ng ch? Nôm k? chung, chi ti?tlà tr?i qua ba ti?n trình : quy trình hình thành (th? k? XII đ?n Qu?c âm thi t?p đ?u th? k?XV), giai đo?n tr? nên tân ti?n (t? Qu?c âm thi t?p đ?n h?t th? k? XVIII) và giai đo?n c?i ti?n và phát tri?n ?đ?nh đi?m (th? k? XIX) v?i s? kh?i đ?u c?a th? H? Xuân H??ng & k?t thúc v?i th? Tr?n T?X??ng.1.1. ti?n trình hình thànhTh? Nôm Đ??ng lu?t ch?c h?n r?ng Thành l?p cu?i th? k? XIII, tuy nhiên v? m?t văn b?n, cho đ?nnay, v?n ch?a s?u t?m đ??c. Đ?i Vi?t s? ký toàn th? có chép: ” Nhâm ng? (Thiên B?o), nămth? t? (1282) mùa thu, tháng tám,…B?y gi? có cá s?u đ?n sông Lô, vua Tr?n Nhân Tông saiTh??ng th? Hình b? là Nguy?n Thuyên làm văn ném xu?ng sông, con cá s?u t? đi18m?t (…) Thuyên l?i gi?i làm th? phú qu?c âm. n??c ta th? phú dùng nhi?u qu?c âm, th?c b?tđ?u t? đây.) [43,48]. Sáng tác th? nh?t l?u l?i đ??c là th?i đi?m đ?u th? k? XIV, bài th? t??ngtruy?n là c?a nàng Đi?m Bích trong m?u chuy?n v?i s? Huy?n Quang. Đ? hoàn toàn có th? cam k?t ràng bu?cr?ng có 1 quy trình ti?n đ? d?ng nên, t?t nhiên ph?i có c? s? lý lu?n: Xét t? g?c đ? ngôn ng?,đ?n th? k? XIII, ch? Nôm có đ?y đ? s?c đ? tr? thành th? văn t? dùng trong s?ch tác vănh?c. Còn xét t? khía c?nh văn h?c, s? xu?t hi?n c?a Qu?c âm thi t?p vào n?a vào đ?u th? k? XV tuycó v? là 1 trong nh?ng s? ki?n đ?t bi?n tuy v?y ph?i là 1 t?p đ?i thành, đòi h?i ph?i có s? chu?n b? t?tr??c v? m?t th? lo?i. và l?i đây cũng là ti?n đ? kh?i đ?u cho n?n văn ch??ng ch? Nôm. Tácgi? cu?n Văn ch??ng ch? Nôm g?i đó là phôi thai th?i bu?i (1225 ? 1430), trong đó Nguy?nSĩ C? v?i Qu?c âm thi phú, “có tài làm th? qu?c âm và khéo khôi hài”, Đ??ng Chu Văn An (? ?1370) v?i Qu?c ng? thi t?p , H? Quí Ly làm phú b?ng qu?c âm…1.2. ti?n đ? cách tân và phát tri?nti?n trình c?i cách và phát tri?n th? Nôm Đ??ng lu?t là t? Qu?c âm thi t?p c?a Đ??ng Nguy?n Trãi (đ?uth? k? XV) đ?n th? H? Xuân H??ng cu?i th? k? XVIII đ?u th? k? XIX). Nói m?t cách kháiquát, tr?i qua b?n th? k?, th? lo?i đó đã t? ch? th? nghi?m đi đ?n không chuy?n bi?n, t?ng b??c và v?nhi?u m?t, trong nh?ng s? ?y có lu?n đi?m c?u trúc bài th?, s? l??ng âm ti?t (ch?) trên m?i dòng th?. N?uNguy?n Trãi là ng??i m? đ?u con đ??ng Vi?t hóa thì H? Xuân H??ng, chính bà Chúa th?Nôm ?y đã t?o ra b??c ngo?t l?n đ?a th? Nôm Đ??ng lu?t vào con đ??ng Vi?t hóa hoàntoàn ? th? k? XIX. Đi19vào chi ti?t c? th?, chúng tôi đánh giá v? ti?n trình phát tri?n quá trình này tr?i qua nh?ng t?p th?tiêu bi?u v??t tr?i :1 là, v?i Qu?c âm thi t?p, Nguy?n Trãi đã tô đ?m xu h??ng dân t?c b?n đ?a hóa ? hìnhth?c th?m m? l?n n?i dung th? lo?i, đúng nh? Gs Đ?ng Thai Mai đã kh?ng đ?nh Nguy?nTrãi là ng??i tr??c tiên có công l?n: m?t n? l?c c? g?ng đ? xây d?ng m?t l?i th? n??c ta. Gs ĐinhGia Khánh cũng nh?n xét th?y: “Nguy?n Trãi là nhà th? r?t có ý th?c” trên tuy?n ph? tìm tòim?t th? th? dân t?c ít nhi?u thoát ly Đ??ng lu?t trong khi v?n gi? đ?ng c?p chung c?a th?Đ??ng lu?t [35, ]. b?c l? trông r?t n?i b?t c?a xu h??ng dân t?c b?n đ?a hóa là ? 2 đi?m sau đây:? V? m?t n?i dung, “Nhìn bao quát thì 254 bài th? trong Qu?c âm thi t?p tr??c h?t làth? v? ch? đ? thiên nhiên. Đ??ng Nguy?n Trãi ca t?ng c?nh v?t non sông v?i t?m lòng tin yêu, r?ngm?… “[85 : II : 258]? V? m?t hình th?c, Ph? Nguy?n Trãi có t??ng đ?i nhi?u phát minh sáng t?o. “V? th? lo?i, trong th? qu?câm Ph? Nguy?n Trãi có m?t s? bài tuân theo lu?t Đ??ng; nh?ng ít nhi?u bài không h?n lu?tĐ??ng. chính là th? Vi?t đang trên Xu th?, đánh giá , có s? ti?p thu c? th? Đ??ng l?n th?ca dân gian dân t?c (…) câu 6 ch? xen vào nh?ng câu 7 ch? (…) có các câu tuy là 7 ch?,nh?ng cách ng?t nh?p 3/4 đ??c cho phép ta hi?u đó Ch?a h?n là câu 7 ch? c?a th? Trung Qu?c(v?n ng?t nh?p 4/3 là chính) Nguy?n Trãi đã s? d?ng m?t v?n t? ti?ng Vi?t đa d?ng và phong phú b?cnh?t vào th?i ?y đ? sáng tác th? (…) Đ??ng Nguy?n Trãi cũng r?t thích dùng thành ng?, t?c ng? c?aqu?n chúng… “[85 : II : 258 ? 259]. Gs Lê Trí Vi?n cũng nh?n th?y: ” Th? th? l?c ngôn, nóiđúng h?n là th? th?t ngôn bát cú có chen vào các câu l?c ngôn, chính là20m?t s? bi?n đ?i có th? là 1 thí nghi?m tìm tòi m?t âm đi?u m?i ra phía bên ngoài khuôn phép lu?tĐ??ng ” [94:54]Hai là H?ng Đ?c qu?c âm thi t?p vào n?a sau th? k? XV m?t m?t th?a k? n?i dungdân t?c b?n đ?a ? Qu?c âm thi t?p , m?t còn l?i cũng có các tìm tòi m? h??ng v? h??ng xã h?i hóa.đ??ng nhiên là t?p th? có nhi?u h?n ch?; l?i là cái chính: đ? tài thông t?c nh?ng l?i mang kh?ukhí cao sang. Thi t?p có v? n?ng n? đ?c thù cung đình. m?c dù, “…nhi?u thành ng?, t?cng?, t? l?p láy đ??c s? d?ng (…) Tính ??c l? t??ng tr?ng là thông d?ng trong tác ph?m nh?ngcũng đ?u có xu h??ng t? th?c v?i nh?ng c? th? chi ti?t, t?p n?p “(85 : I : 323). V? nh?p 3/4, cónhà nghiên c?u cho r?ng: “M?t vài câu có c?t nh?p 3/4 ho?c có v?n b?ng ? gi?a câu, thì cóth? là do ng?u nhiên ch? không ph?i d?ng ý c?a nhà th?” [79:79]. Chúng tôi không nghĩ nh?v?y mà cho r?ng nh?p 3/4 là 1 hi?n t??ng r?t d? r?t VN, r?t có ý nghĩa sâu s?c. không nh?ng th?,t?p th? đã có nh?ng th? nghi?m trong công vi?c v?n d?ng th? Đ??ng lu?t đ? t? s? và đ? tràophúng, tuy s? tìm tòi ch._.?a đ??c rõ nét nh?ng cũng gây đ??c ?n t??ng. Nó đã h? tr? các nhàth? sau đó rút ra bài h?c kinh nghi?m không thành công khi s? d?ng Đ??ng lu?t đ? t? s? & bài h?c kinh nghi?m thànhcông khi dùng Đ??ng lu?t đ? trào phúng.Ba là B?ch Vân thi t?p (th??ng đ??c g?i là B?ch Vân qu?c ng? thi) c?a Nguy?nB?nh Khiêm (1491 ? 15850) “M?t cây đ?i th? r?p bóng su?t th? k? XVI”. N?u trong th? ch?Hán, các th? tài đ? v?nh, thù t?c, tr? tình đ?u đ??c b?o l?u r?t đ?m thì ng??c l?i d??ng nh?trong th? ch? Nôm ch? y?u là th? ngôn chí. thân c?n v?i Nguy?n Trãi v? n?i dung t? t??ngnh?ng n?u nh? th? Nguy?n Trãi thiên v? cái s?c s?o trong khi mô t? s? tình ti?t, nh?ngrung đ?ng th?m kín c?a con tim thì th? Tuy?t Giang phu21t? thiên v? cái uyên bác ng?ng tr? các nghĩ suy v? th? s?. Gs Đinh Gia Khánh khi nh?nxét v? th? Đ??ng lu?t c?a hai th? k? XVI & XVII có l? r?ng d?a vào th? Nguy?n B?nh Khiêm:“Sang nh?ng th? k? XVI và XVII thì (…) th? Đ??ng lu?t v?n r?t phù h?p v?i yêu c?u tr? tình l?iđã đ??c r?t nhi?u ng??i sáng tác s? d?ng đ? vi?t v? tri?t h?c, v? đ?o lý, có nghĩa là th? hi?n các suy t? v?nhân lo?i, v? xã h?i,…”. cùng v?i chân dung m?t con ng??i luôn t? ch?, bình tĩnh, th? th?,th? thái, th??ng l?c quan, yêu quý v?n v?t thiên nhiên, hòa tâm h?n vào thiên nhiên, là âm vang c?anh?ng dòng th? ti?ng Vi?t gi?n d?, trong s?ch, v?a có cái c? th? chi ti?t sinh đ?ng khi ti?p c?n cu?cs?ng, v?a th?i lên t?m khái quát, cô đúc nh? nh?ng chân lý. Qu? th?t t?p th? đã có nh?nggóp ph?n m?i cho xu h??ng Vi?t hóa và các b??c dân ch? hóa th? lo?i này. Gs Bùi Duy Tânvi?t: “Th? Nôm Đ??ng lu?t c?a Nguy?n B?nh Khiêm đã đ??c Vi?t hóa thêm 1 b??c, nh?tlà v? m?t ng? đi?u, r?t g?n v?i th? Nôm Nguy?n Công Tr?, th?m chí còn Nguy?n Khuy?n th?isau, trong nh?ng bài th? đó, không t? giác mà nhà th? đã phá v? truy?n th?ng khuôn sáo,c?u k? , ??c l? trong phong cách th? Nôm th?i Lê Thánh Tông (…) xét v? đ?ng c?p và sang tr?ng ngônng? thì th? Nôm Nguy?n B?nh Khiêm cũng ph?n ?nh r?t rõ tác đ?ng càng ngày càng m?nh m? c?a th?ca dân gian vào trong dòng văn h?c vi?t c?a tri th?c phong ki?n.” [79 : 155 ? 156]. Nhà nghiên c?u và phân tíchMai Qu?c Liên nh?n xét: “Nguy?n B?nh Khiêm đã góp ph?n quan tr?ng vào v?n đ? ki?n thi?tth? ti?ng Vi?t (…) ông liên t?c cái ti?n trình s? d?ng & không ch? ch?t li?u ngôn t? thu?nVi?t. đ?c bi?t là đã d?n vào th? các ch?t li?u th??ng ngày, các câu ch? xu?t t? ca dao,t?c ng?, t? l?i nói dân dã. chính là ti?n trình dân ch? hóa n?n22văn h?c dân t?c, m?t quy trình vĩ đ?i. nh?ng câu th? c?a (…) Nguy?n B?nh Khiêm;Thèm n? ph? canh cua r?cL?nh đà quen đ?p ? r?mchúa d?ng bên trong nó m?t s? chuy?n bi?n vĩ đ?i, m?t s? t? b? m?t n?n m? h?c quanph??ng cung đình có ph?n nào r?p khuôn th? China, t?i vi?c ki?n t?o m?t n?n m? h?cdân t?c. Nó cũng chính là bi?u l? c?a m? h?c c?a cái th??ng ngày, bình d?…” [96 : 107 ? 108].GS Lê Trí Vi?n, trong n?i dung bài vi?t Tài th? Nguy?n B?nh Khiêm còn cam đoan “Th? Nguy?nB?nh Khiêm là th? hay v?i đ?y đ? ph?m ch?t th?. Cách dùng t? d? ch?u, thêm chút hòa bình &có lúc nói theo m?t cách khác ngang tàng (…) s? d?ng h? t? l? và tài:Cá tôm t?i chác bên kia b?nC?i đu?c ngày mua mé n? đèo(…) “Ngâm bi?m nguy?t “và”chén v?y thu” thì s?c cô đúc nh??ng gì th? ch? Hán:song b?c kìa ai ngâm bi?m nguy?tL?u nam n? khách chén v?y thu(…) âm đi?u thì kh?i nói. Nào chen l?c ngôn ho?c toàn l?c ngôn. Nào ng?t nh?p m?c k?nh?c đi?u th? lu?t mà ch? nghe theo nh?c đi?u c?a h?n th?, ch?ng chút e dè” [96: 157]. Đ?Kim Th?nh, trên t?p chí nghiên c?u và phân tích văn hóa truy?n th?ng th?m m? s? 6/1991 có bài ý ni?m đ?o đ?cvà th?m m? c?a Nguy?n B?nh Khiêm trong các s? đó ông ch? ra b?n s?c văn hóa truy?n th?ng, tâm h?n vi?t nam? th? Nôm Nguy?n B?nh Khiêm “S? g?n bó v?i nh?ng ng?n ng? dân ca Vi?t đ??c ông b?c l?trong nh?ng bài th? Nôm ? th? qu?c ng? đ?u23tiên c?a dân t?c càng ch?ng minh s?c s?ng c?a văn hóa c?i ngu?n, n?i m?ch th? văn ông truy?nđ?t cho đ?i sau. ngôn t? trong th? ông trong sáng kh?c ghi đ??c phong v?, b?n s?c c?a đ?is?ng r?t Vi?t Nam:nhà b?p trà hâm đã sôi măng trúcN??ng c? cày thôi, vãi h?t bông.C?a v?ng Con Ng?a xe thôi quýt ríu,C?m no tôm cá k?o thèm thu?ng”[ 82,80]ch?ng đ??ng t? sau Nguy?n B?nh Khiêm đ?n tr??c H? Xuân H??ng là ch?ng đ??ng gi?msút ch?t giá tr? không riêng gì th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t mà k? chung, d??ng nh? m?isáng tác văn ch??ng b?y gi?, m?c d?u s? l??ng tác ph?m r?t nhi?u & th? Đ??ng lu?t cũng t??ng đ?iđ??c ?a chu?ng (Ch?ng h?n riêng Tr?nh Doanh đã có 241 bài th? Nôm trong Càn nguyênng? ch? thi t?p). tuy nhiên, s? có m?t c?a ba truy?n th? Nôm khuy?t danh (cho đ?n th?i đi?m nàyv?n ch?a bi?t ch?c th?i đi?m xu?t hi?n) trong nh?ng s? ?y ng??i sáng tác “k?t” các bài th? Đ??ng lu?t l?iđ? t? s? là 1 th? nghi?m c?n thi?t. Truy?n V??ng T??ng g?m 39 bài th? th?t ngôn bát cú& 10 bài th?t ngôn t? tuy?t. Tô công ph?ng s? g?m 24 bài th?t ngôn bát cú. Lâm tuy?n k?ng? (còn g?i là B?ch Viên Tôn Các) g?m 146 bài th?t ngôn bát cú, 1 bài th?t ngôn tuy?t cú ?cu?i truy?n ( bên c?nh đó còn có bài Th?ch tuy?n ca khúc ph?ng theo th? hát nói)Qua th? nghi?m, hoàn toàn có th? th?y r?t rõ ràng là: n?u s? d?ng th? Đ??ng lu?t th?t ngôn bát cúhay tuy?t cú đ? t? s? thì s? không còn thành công. Đ? t? s? nh?ng event, di?n bi?n c?n móc xích,xen k? l?n nhau, có nghĩa là c?n có tính liên t?c; trong nh?ng khi đó, Đ??ng lu?t l?i có c?u t?o ch?tch? trong t?ng bài, t?c s? hoàn ch?nh, khép kín, không đ?ng ý s? co giãn, uy?n chuy?n.24nói theo cách khác, có s? xích míc không h? gi?i quy?t và x? lý gi?a hình th?c th? lo?i v?i nhu y?u c?at? s? .Nhìn l?i c? giai đo?n c?i ti?n và phát tri?n t? Qu?c âm thi t?p đ?n tr??c H? Xuân H??ng, thì xuh??ng chung c?a th? Nôm Đ??ng lu?t là dân t?c hóa & xã h?i hóa. sát bên các đónggóp l?n, nh?ng thành t?u ngh? thu?t và th?m m? là nh?ng th? nghi?m, tìm tòi nh?ng không th?ng l?i.dĩ nhiên, v?n đ? c?i bi?n th? b?y ch? ra xen sáu ch? không h?n là nh?c đi?u luôn th?t b?imà ng??c l?i d??ng nh? có m?t nh?c đi?u khác có ý nghĩa sâu s?c và th?m m? và làm đ?p.1.3. giai đo?n c?i ti?n và phát tri?n ? đ?nh đi?m1.3.1 T?ng quan:Nhi?u nhà nghiên c?u đã nh?t th?ng quan đi?m đánh giá và nh?n đ?nh Th? Nôm Đ??ng lu?t t? H? XuânH??ng đ?n Tr?n T? X??ng là quy trình ti?n đ? cách tân và phát tri?n ? đ?nh đi?m c?a th? lo?i này. PGs HoàngH?u Yên vi?t: “…nh?t là t? n?a th? k? th? XVIII sau này, th? Nôm k? chung đ?u vi?t theo th?lu?t Đ??ng hoàn ch?nh. v?i nh?ng thành t?u t?a n?ng c?a th? Bà huy?n Thanh Quan, đ?c bi?t làth? H? Xuân H??ng thì th? th? Nôm Đ??ng lu?t không chuy?n bi?n, đ?t đ?n đ?nh đi?m ngh? thu?t” [39 :123]. đ??ng nhiên, đ? đ?t đ??c đ?n đ?nh cao th?m m?, s? thành t?u r?c r? t?a n?ng ?y, r?t có th? có không ítnhân t?, ví d? đi?n hình, các ch?ng đ??ng tr??c đó nh? nh?ng th? nghi?m & đ?c bi?t là m?ych?c năm th?i đi?m cu?i th? k? XVIII nh? m?t ch?ng chuy?n ti?p: “Riêng v? ph??ng di?n văn ch??ng,nói cách khác s? an khang th?nh v??ng c?a ba b?n ch?c năm v? vào cu?i th? k? XVIII là cái bu?ng đ?i(salle d’attente) đ? l?y ng??i ta vào th? k? XIX.” [18,33]. Trong ch?ng đ??ng chuy?n ti?pv?t qua hai th? k? ?y,25cũng chính là m? màn cho th? k? XIX, có Ph?m Thái (1777 ? 1813) & Tr?nh Hoài Đ?c (1765 ?1825), m?t trong Gia Đ?nh tam gia thi.đây là m?t bài th? tiêu bi?u, bài T? trào c?a Ph?m Thái:Năm b?y năm nay các lo?n ly,Cũng thì duyên ph?n cũng thì thì.Ba m??i tu?i l? là bao n?,Năm sáu đ?i vua khéo chóng ghê!M?t t?p th? dày ngâm s?ng s?ng,Vài nai r??u k?ch ních tì tì.Ch?t v? tiên b?t cho xong ki?p,Đù ?a th? gian s?ng mãi chi?bên c?nh qui lu?t tr? nên tân ti?n c?a b?n thân th? lo?i, chúng tôi còn nghĩ đ?n vi?c ?nh h??ngm?nh kh?e, s? thâm nh?p và th?m sâu c?a văn hóa dân gian vào th? Nôm Đ??ng lu?t, hay nóiđúng h?n là vi?c chuy?n hóa, có kh? năng h? t??ng t? c? 2 phía. th?c t?, trong dân gian, t?cu?i th? k? th? XIV, trong m?u chuy?n Hà Ô Lôi (Lĩnh Nam Chích Quái c?a tr?n th? Pháp)đã có ba bài t? tuy?t (ch? Nôm) kh?c ghi nh? sau:Bài th? nh?t: Ch?n đà náu đ?n nguy?n làm tôi,Hai ch? Thiên- Tiên đ? cha Lôi.Bài th? hai: S??ng k? đ?u s??ng v?n đ??c m??i,các n?i quy?n quí thi?u chi ng??i.chính vì thanh s?c nên mê đ?m,Khá ti?c cho mà l?i khá c??i!Bài th? ba : Sinh t? là tr?i sá qu?n bao,đàn ông mi?n đ??c ti?ng anh hào.26Ch?t vì thanh s?c cam là ch?t,Ch?t đáng là nên c?m cháo nào.Văn h?c dân gian th? k? XVIII cũng có t??ng đ?i nhi?u bài làm theo th? Đ??ng lu?t, nh? m?ts? bài th? cho là c?a Tr?ng Qu?nh. m?c dù v?y, hi?n t??ng ph? c?p hóa, dân gian hóa c?a th?Nôm Đ??ng lu?t vào th? k? XIX d??ng nh? đã tr? nên m?t nét đ?c tr?ng c?a đ?i s?ng vănhóa dân t?c.nói theo cách khác thêm r?ng đây là ti?n trình vàng son c?a th? lo?i th? Nôm Đ??nglu?t. Gs Tr?n Thanh Đ?m nh?n đ?nh: “Riêng th? th? lu?t, tính t? H? Xuân H??ng, Bà huy?nThanh quan cho t?i các bài th? tr??ng thiên liên hoàn c?a Nguy?n Đình Chi?u (Đi?uTr??ng Đ?nh, Đi?u Phan Tòng) , các bài x??ng h?a gi?a Tôn Th? T??ng và Phan Văn Tr?đ?n các s?n ph?m th?c t? c?a Nguy?n Khuy?n, Tú X??ng sau này, chúng ta cũng ch?ng ki?n m?t s?n? r?, đa ch?ng lo?i v? ngh? thu?t…” [23 : 13]Đ? đ?t đ?n đ?nh đi?m c?a s? phát tri?n, th? Nôm Đ??ng lu?t đã b?n chí ti?p t?c xuh??ng dân t?c b?n đ?a hóa c?a nhi?u th? k? tr??c, đ?ng th?i, chuy?n nhanh trên con đ??ng dân ch?hóa c? n?i dung l?n hình th?c th? lo?i.m?t cách khái quát, nói theo m?t cách khác thêm v? hình th?c câu th? Nôm Đ??ng lu?t quá trìnhnày: h?u nh? đã xóa s? hình th?c câu th?t ngôn xen k?t l?c ngôn, nh? Gs Đinh Gia Khánhnh?n xét & lý gi?i: “Th? Đ??ng lu?t có pha l?c ngôn s? ít th?y t? th? k? XVIII tr? đi, ch?c h?n r?ng vìkhi ?y các th? th? yêu v?n nh? tuy nhiên th?t l?c bát & th? l?c bát đã đ? thành th?c đ? đáp?ng m?t cách t??ng thích h?n v?i c?m quan v? âm đi?u c?a ng??i vi?t cũng nh? ý ph?nánh c?a th? ca Vi?t” [35 : ]271.3.2. b??c vào chi ti?t, đ? t?o s? di?n m?o c?a th? Nôm Đ??ng lu?t giaiđo?n này, chúng tôi th?y có các g??ng m?t tiêu bi?u: H? Xuân H??ng, Bàhuy?n Thanh Quan, Nguy?n Công Tr? , Nguy?n Đình Chi?u, Nguy?n Khuy?n& Tr?n T? X??ng.1.3.2.1 H? Xuân H??ng:Đ?t sang 1 bên t?p th? L?u H??ng ký mà trong s? đó có th? Nôm l?n th?Hán ch ? xét riêng m?ng th? Nôm đ??c truy?n t?ng là c?a H? Xuân H??ng, thìH? Xuân H??ng đã x?ng danh là bà chúa th? Nôm, ng??i t?o nên b??c ngo?tvĩ đ? i cho quy trình c?i ti?n và phát tri?n th? Nôm Đ??ng lu?t. Nh? v?y n?u nh? không k?đ?n t?p L?u H??ng ký (ph?n th? Nôm) thì đ?c đi?m dân dã N?i d?y đ?m nét ? th?Xuân H??ng, đúng nh? Gs Đ?ng Thanh Lê nh?n xét: “Và v?i nhà th?, th? th?Đ??ng lu?t đã xa quý phái tr? tình trang nghiêm cao quí đ? đi th?ng vào cu?c s?ng đ?ith??ng, góc c?nh, chua xót, k?ch li?t ? nh?ng chính là cu?c s?ng đích th?c, không ch? là dân t?c b?n đ?amà còn r?t là dân dã.”[38 : 112]. Gs Lê Trí Vi?n, trong chuyên đ? Th? H? XuânH??ng, sau khi so sánh v?i Qu?c âm thi t?p & th? Nôm th?i H?ng Đ?c, đã phântích tính ch? t dân ch? , t r?n t?c ? m?ng th? Nôm truy?n t?ng là H? XuânH??ng: “Nói chi đ?n tính ch?t trang tr?ng, quí phái c?a th? Đ??ng lu?t. Đ??ng lu?t mà th?Nôm thì ít nh?t cũng có th? có t? Qu?c âm thi l?p, nh?ng tính trang tr?ng ch?a t?n t?i gì đ?i. Th? Nômđ?i H?ng Đ?c khoác áo quan ph??ng. Đ?n Xuân H??ng, Đ??ng lu?t m?i có r?t đ?y đ? tính ch?tdân ch?, tr?n t?c và r?t riêng, nó đã đ??c Xuân H??ng hóa. D?u ?n c?a n? sĩ trên th? th?ngo?i lai này là không bao gi? phai” [91 : 36] Chúng tôi th?y r?ng chính vì b??c vàokhai qu?t cu?c s?ng mà th? Xuân H??ng đã t?o nên s? khuôn m?t m?i cho th?Nôm Đ??ng lu?t , ? đó28n?i dung th? ca thân c?n v? i cu?c s?ng h?n tr??c nhi?u. Gs Lê Trí Vi?n ch? rar?ng: “Cũng là nh?m khai thác cu?c s?ng th??ng ngày, nh?ng l?n sân vào th? lo?i th? Đ??nglu?t tr? tình, m?o nh? “bi?u hi?n”, “thuy?t ph?c & cu?n hút” c?a XuânH??ng l?m nét riêng l? . có nhi?u cung b?c trong tr? tình (. . .) nh?ng baogi? cũng n?ng cháy phía bên trong m?t t?m lòng thi?t tha vô h?n v?i cu?c s?ng.”[91 : 34 ? 35]. v? tính dân t?c b?n đ?a hóa và t ính ch?t đ?i th??ng c?a th? H?Xuân H??ng, Gs Nguy?n L?c vi?t: “D?? i ngòi bút c?a H? Xuân H??ng, th?Đ??ng lu?t đ??c v?n d?ng theo phía dân t?c hóa tri?t đ? trong h?ng m?cmà th? tài cho phép (.. .). Bà đã đ?a đ??c vào trong 1 th? th? v?n đài nh?ng, trangtr?ng m?t n?i dung thông t?c, hàng ngày.” [48:11] Gs Lê Trí Vi?n không ch ?kh?ng đ?nh tính ch? t dân t?c b?n đ?a ? th? Xuân H??ng mà còn ch ? ra r?ng XuânH??ng đã dân chúng hóa th? th? Đ??ng lu?t: “Đ??ng lu?t là m?t lo?i m?t hàngquí t?c hóa ? vi?t nam. thi tuy?n nâng nó lên đ?a v? quy?n th? c?a m?t qui t?c cóđi?u kho?n tr??ng thi b?o đ?m. Nó ph?i thanh tân, tao nhã, l?i b?t bu?c ph?i tr ?nhtr?ng, nghiêm trang. Nó ph? i mang trong n?i dung châu ng?c c?a văn ch??nghay khuôn phép c?a đ?o lý. Nó ph?i là l?i khí ? trong bàn tay phéo t?c, khuônm?c, nó ra vào c?a quy?n quí hay ít ra cũng là môn đ? c?a Kh?ng M?nh.Xuân H??ng làm ng??c toàn b?. Bà đ??ng hoàng h? giá th? th? cao quí ?y, lôinó thoát kh?i đ?a đi?m phong cách, b?t nó mang trong mình 1 n?i dung vô cùng nhân dân, t?mth??ng và có khi thô l?u n?a. Bà đã dân chúng hóa nó trên m?t qui mô sâur?ng.” [ 91:42]tóm l?i , các nhà nghiên c?u đã ý ni?m th?ng nh?t r?ng m?ng th?Nôm truy?n t?ng c?a H? Xuân H??ng là mang tính ch?t dân t?c b?n đ?a, t ính dân ch? , h?ts?c bình dân, thông t?c, tr?n t?c, đ?i th??ng. Chúng tôi mu?n nói29thêm: các đ?c đi?m này ? H? Xuân H??ng đã chi?m lĩnh đ?n đ?nh cao ch?a t?ngcó trong l ?ch s? tr? nên tân ti?n th? lo?i . Ch ? c?n làm m?t so sánh:? V? nh?ng ch? đ? lý t??ng “ái ?u”, lý t??ng “trung hi?u” và ph?mch?t k? sĩ quân t? , theo th? t? chi?m t? l? ?:Qu?c âm thi t?p: : 6,3% 6,3% 14,6%H?ng Đ?c qu?c âm thi t?p : 1,5% 2,4% 7,3%B?ch Vân (qu?c ng?) thi t?p : 10,0 % 3,1% 7,4%trong khi ? th? H? Xuân H??ng không t?n t?i bài nào.? Ng??c l? i , v? ch? đ? cu?c s?ng th??ng ngày c?ng đ?ng, đ?t n??c, con ng??i theo th?t? chi?m t? l? ? :Qu?c âm thi t?p : 1,6% 0,4%H?ng Đ?c qu?c âm thi t?p : 6,4% 4,8%B?ch Vân (qu?c ng?) thi t?p : 3,1% 3,1 %trong nh?ng lúc ? th? H? Xuân H??ng, m?t đ? ?y t??ng đ?i cao : 22,5% & 22,5%? trong khi t? thu?n Vi? t chi?m t? l? ? Qu?c âm thi t?p là 89,4%, H?ngĐ?c qu?c âm thi t?p là 88,1%, B?ch Vân (qu?c ng?) thi t?p là 92% thì ? H?Xuân H??ng là 94,8%.? trong lúc ? Qu?c âm thi t?p, c? 3,6 câu th? có 1 t? Hán Vi?t , ?H?ng Đ?c qu?c âm thi t?p là 4,4, ? B?ch Vân (qu?c ng?) thi t?p là 4,1 thì ?Xuân H??ng là 8,7.? Đi?n c? & thi li?u Hán h?c ? Qu?c âm thi t?p là 15%, H?ng Đ?cqu?c âm thi t?p là 10,1%, ? B?ch Vân (qu?c ng?) thi t?p là 7,3% thì ? th?Xuân H??ng ch? có 2,2%.1.3.2.2. Bà huy?n Thanh Quan (Nguy?n Th ? Hinh)30Sánh vai v?i Xuân H??ng & hoàn toàn khác xa v?i Xuân H??ng trongphong cách là Bà huy?n Thanh Quan. Gs Nguy?n L?c nh?n đ?nh cao th? NômĐ??ng lu?t c?a hai nhà th? n? này: “Dung l??ng c?a th? tài h?n ch? và cáchlu?t c?a nó ch?t ch? . tuy v?y nh?ng nhà th? Nôm vi? t b?ng th? th? Đ??ng Lu? tv?n có các thành l?u r?t đánh k?, nh? H? Xuân H??ng, bà huy?n ThanhQuan?” [48: 11]. Riêng v? bà Nguy?n Th? Hinh, Gs có nh?n xét: “Còn th?Đ??ng lu?t c?a Bà huy?n Thanh Quan, xu? t hi?n d??i d?ng c? đi?n, niêmlu?t ch?t ch? , n?i dung trang nhã, đ?c bi?t v? âm h??ng thì th? bà h?t s?cd?i dào, lôi kéo. Bà huy?n Thanh Quan ch ? còn l? i có m?y bài th? Đ??nglu?t , v? ph??ng di?n ngh? thu?t , nói cách khác là các viên ng?c đ??c m?tng??i th? tay ngh? cao mài dũa k? l??ng nên nó lóng lánh trăm nghìn màu s?c.”[48: 11]. Xét t? khía c?nh th? lo?i , s? xu?t hi?n c?a hai nhà th? n? đó đã ch?ngminh s? đa d?ng , đa d?ng c?a quý phái th? lo?i , cùng theo đó kh?ng đ?nhr?ng dòng th? Nôm Đ??ng lu?t đ?n th?i đi?m đ?u th? k? XIX đã có nh?ng b??c pháttri?n v?? t b?c, đã có m?t đ?ng c?p và sang tr?ng tác gi? . Chúng tôi th?y r?ng ? giaiđo?n tr??c, dòng th? Nôm Đ??ng lu?t ch? xu?t hi?n quý phái th?i đ?i &quý phái th? lo?i . Đ?n gi? đây, đã có th? cam đoan có m?t phong cáchXuân H??ng & m?t đ?ng c?p và sang tr?ng Nguy?n Th ? Hinh. N?u quy trình ti?n đ? tr??c rút rabài h?c không th?ng l?i v? tác d?ng t? s?, thì ti?n đ? này v?i H? XuânH??ng (và nhi?u ng??i sáng tác khác v? sau) đã cam k?t công d?ng trào phúngc?a th? Nôm Đ??ng lu?t .1.3.2.3. đóng góp cũng t??ng đ?i đáng k? vào các b??c dân ch? hóa là nhàth? Nguy?n Công Tr? . N?u th? lo?i hát nói đ??c ông v?n d?ng đ? di?n đ? tchí đàn ông & tri?t lý th??ng l?c c?a b?n thân thì th? lo?i th? Nôm31Đ??ng lu?t là cho ch? đ? c?nh nghèo và th? thái nhân tình trong th? ông.Tình c?nh nh?ng ng??i lép v? t rong c?ng đ?ng , b?n ch?t đ?o đ?c c?a b?n giàucó b?n b?t tài mà hay h?i ng??i , b?n tráo tr? gian l?n, cái hi?m h?a c?a đ?ngti?n đã chà đ?p c? nhân nghĩa, đã chi ph?i m?i c?m tình, m?i quan h? xã h?i ,làm r?n v? luân lý đ?o đ?c c? đi?n đã đ??c nhà th? trình di?n, đ? kích.L? i có khi, vì b? t?c, gi?n d?, nhà th? bu?t m?m ch?i đ?ng. Gs Nguy?n L?ccho r?ng: “Ti?ng nói t? cáo đ?ng ti?n c?a Nguy?n Công Tr? v?a có màu s?cphong ki?n l?i v?a có nhân t? nhân dân là vì v?y”[48: 227]. Nguy?n Công Tr?không b ? ?nh h??ng gì b?i c? ch? văn hóa c?a tri?u Nguy?n, có th? nói r?ng làngoài vòng c??ng t?a . vì th? ông sáng tác toàn th? Nôm, ch ? có 1 bài ch?Hán là bài T? th? . N?i dung th? Nôm theo th? Đ??ng lu?t c?a ông có th? nóig?n là th? ký thác tâm s? , hi?n th?c và đ?nh h??ng. Đ?c th? ông, hoàn toàn có th? th?y rõm?n 1 cu?c đ?i v? i các thăng tr?m bu?n vui c?a ông, các ý nghĩ chânthành, các yêu ghét minh b?ch, các c?m giác sâu s?c, th?m thía. GsTr???ng Chính nói đ?n th? đ?nh h??ng c?a ông là “không khô khan tr?u t??ng,không nêu chung chung v? x? th? t i?p v?t, mà chính là các c?m nghĩ ông rútra t? cu?c s?ng. không ph?i giáo đi?u mà là kinh nghi?m tay ngh? c?a ng?? i t?ngtr?” [16:42] V? m?t th?m m? và ngh? thu?t, th? Nôm Đ??ng lu?t c?a ông có cách di?nđ?t h?t s?c dân dã đ?i v?i t?t c? m?t h? th?ng ngôn ng? th? r?t g?n gũi v?i l?i ănti?ng nói c?a qu?n chúng nhân dân. Nhi?u câu th?, th?m chí còn có khi nguyênbài th? h?u nh? đ??c k?t c?u b?i thành ng? , t?c ng? & nhà th? cũng t? duytheo cách t? duy c?a thành ng? , t?c ng?. Gs Tr??ng Chính nh?n xét: “Theochân Ph? Nguy?n Trãi, Nguy?n B?nh Khiêm, Nguy?n Du, H? Xuân H??ng, Nguy?nCông Tr? dùng r?t nhi?u t?c ng? , ca dao,32ti?ng đ?a ph??ng, khi c?n, c? t i?ng t?c (. . .) c?t tìm 1 cách di?n đ? t thôngth??ng đ?n gi?n , nh?ng chính l?i là sinh đ?ng, đ? đi sâu vào lòng ng??i” [16:40].1.3.2.4 m? đ?u ch?ng đ??ng n?a sau th? k? XIX là Nguy?n ĐìnhChi?u . Nhà th? mù lòa này l ?i có con tim yêu n??c ng?i sáng nh? m?t Nguyên Nhân,bi?u l? ngay trong khi có xích míc v?i lòng trung quân, “ông đã sáng su?t g?tb? m?u thu?n b?ng cách g?t b? s? ngu trung, đ? r?i tâm trí và hành vitheo nh?ng m?c th??c c?a ng??i chi?n s? yêu n??c, yêu dân”, “n?u (.. .) ôngb?n tri k? Phan Văn Tr? đã ” v?a đi v?a đái v? nên r?ng” , thì ông, tuy m?t mùnh?ng ông nghe r?t rõ ràng cái ti?ng “lão xao” c?a “xe ng?a” c?a đám vua quantri?u Nguy?n và ông nghĩ:Bi?t ai thiên t? , bi?t ai th?n?”[44: 81]Trong bài vi? t qu? đât th?m m? và ngh? thu?t c?a Nguy?n Đình Chi?u , PTs MaiQu??c Liên đã ch? ra v ? trí c?a Nguy?n Đình Chi?u trong l ?ch s? văn h?c dânt?c: “Nguy?n Đình Chi?u là m?t trong g?ch n? i l?n, có ý nghĩa sâu s?c chuy?n ti?p (.. .) làngôi sao 5 cánh Hôm (. ..) & là ngôi sao Mai. ..” [46: 187]” Nguy?n Đình Chi?u làng?n c? đ?u c?a phong trào văn ch??ng gi?i phóng mà đ?c đi?m n?i b?t là tìnhc?m yêu n??c mãnh li?t g?n bó v?i tính nhân dân sâu s?c, t ính dân ch? ngàycàng đ??c quan tâm tr?i qua vi?c di?n t? con ng??i bình th??ng…” “Ngônng? th?m m? là ng? đi?u c?a đ? i s?ng hàng ngày, d?u hi?u c?a m? t thipháp ngh? thu? t m?i. Trong phong trào dân ch? hóa văn ch??ng, Nguy?n ĐìnhChi?u đã ti?p t?c b??c ti?n c?a Nguy?n Du, H? Xuân H??ng, ông đã quay tr? l?it?i c? nh?p thân vào n?n văn hóa c? truy?n dân gian.” (46: 190). Nguy?n Đình Chi?ulà m?t t?m g??ng v? lòng yêu n??c, v? t rách nhi?m, thiên ch?c c?a ng??i c?mbút:33Ch? bao nhiêu đ?o, thuy?n không kh?m,Đâm m?y th?ng gian, bút ch?ng tà.Trong th? ca yêu n??c ch?ng Pháp c?a ông có nh?ng l?i th? ph? bánglên án khi ph?i đ?i di?n v?i b?n ng??i b?n th?u đ??c tình th? r?i ren đ?a lênng? vì:L?m x?m gi??ng cao th?y chó ng?iNh?ng ch? y?u là “nh?ng khúc bi tráng, ng?i ca nh?ng con ng?? inghĩa dũng bu?i đ?u kháng Pháp (.. .) nh?ng ng??i dân anh hùng ki?u m?i c?ath?i đ?i (. . . ) nh?ng lãnh t? kháng Pháp gi? gìn n??c nhà, b?o v? dân lành:Anh hùng thà thác ch?ng đ?u Tây,M?t gi?c sa tr??ng ph?n cũng may.” [61: 28]Xuân Di?u đã t?ng th?y trong nhà th? mù lòa này c? lòng yêu n??c l?n s?căm thù và đ?c bi?t là ” n??c m?t đ?ng l? i trong s? nh?ng câu th? th?t ngôn, màn?i b?t là m??i bài th? liên hoàn Đi?u Tr??ng Công Đ?nh nh? m?t dòngchâu không d? t .” [20: II: 240] “Nguy?n Đình Chi?u c?t ch?t nhân nghĩa v?iqu?c gia :M?n nghĩa bao đành cam ph?n n??c,Có nhân nào n? ph? tình nhà.” [25: 285]1.3.2.5. M?t g??ng m?t tiêu bi?u khác c?a th? Nôm Đ??ng lu?t n?a sauth? k? XIX, m?t t rong nh?ng đ?i bi?u l?p cu?i c?a 1 ki?u nhà Nho- ki?unhà Nho nhân dân ? là Nguy?n Khuy?n. Đó là 1 nhân cách trong s?ch, m?ttâm h?n cao th??ng, khí ti?t . cùng theo v?i Tú X??ng , ông đã làm ra di?n m?oth? Nôm Đ??ng lu? t các th?p k? cu? i cùng c?a th? k? XIX. đó là m?ttrong vài ba nhà th? Nôm Đ??ng lu?t xu? t s?c nh?t. Nói nh? Phan Ng?c, đ?nđây, th? lo?i này đã “bi?u l? kh? năng bi?u đ?t34t?t nh?t [64: 71]. công trình phân tích t?p th? c?a Vi?n Văn h?c Thi hàoNguy?n Khuy?n, đ?i và th? đã cho th?y Nguy?n Khuy?n là “ng??i m? màn chom?t tr??ng th? không còn b? chi ph?i quá ng?t nghèo trong s? ý ni?m côngth?c, ??c l? c?a văn h?c c? truy?n” [12: 7]. Đúng nh? Gs Nguy?n Đình Chú,trong n?i dung bài vi?t con đ??ng tìm ki?m b?n s?c th? Yên Đ? đã l?u ý là: “bút phápNguy?n Khuy?n đã nh? 1 tín hi?u quan tr?ng c?a s? v?n đ?ng c?a văn h?cn??c ta trên tuy?n đ??ng văn minh hóa” [12: 28] trong quá trình c?i ti?n và phát tri?n c?ath? Nôm Đ??ng lu?t, đ?n Nguy?n Khuy?n, nói nh? Gs Nguy?n Hu? Chi, đãcó “d?u hi?u chuy?n mình c?a t? duy th? dân t?c” [12: 44] Nhà th? Nguy?nKhuy?n đã góp ph?n cho th? lu?t Đ??ng không ít sáng t?o, v?a ch?ng minhmình đã h?p th? tinh hoa Đ??ng thi. Gs Lê Chí Dũng nh?n đ?nh: “Tài năngc?a Nguy?n Khuy?n là ? ch? ông thu đ??c th? Đ??ng lu?t , s? h?uđ??c ý ni?m ” thi trung h?u h?a ” thu đ??c năng l?c chuyên môn mô t? đ?nđ?nh đi?m trong năng l?c g?n bó v?i quê nhà đ?t n??c” [12: 283] “nhà th?khai thác kho báu ca dao, t?c ng? , thành ng? , tôn t?o chúng l?i trong c? c?u t? ch?cc?a th? Đ??ng lu?t, cùng theo đó khi?n cho th? Đ??ng lu?t m?t cái v? đ??ng b?trang tr?ng c?a chính mình. “[12: 281]1.3.2.6. Khuôn m? t v??t tr?i ? đ?u cu?i, l?i cũng là m?t nhà th? xu?ts?c: Tr?n T? X??ng. Tr??c h?t, đi?u trông r?t n?i b?t ? Tú X??ng xét t? góc đ? th?lo?i là tính dân t?c b?n đ?a hóa, là ni?m tin dân t?c r? t sâu s?c bi?u th? ? nhi?um?t. Trong t? t??ng, đó “là con ng??i ?u th?i m?n th? , mang tâm tr?ng u u? tc?a k? m?t n??c (.. .) Tú X??ng ?p ? mãi v?t th??ng m?t n??c ? trong trái timh?n. Ch? i cái nh? nhăng c?a cu?c đ?i t? s?n hóa d??i ách th?c dân đ? qu?c,than s? suy đ?i , là mu?n b?o v? tinh th?n dân t?c b?n đ?a.” [3520: II: 137 ? 143] Trong bút pháp, nhà th? khuynh h??ng v? n? c??i trào phúng r?tVi? t Nam. Ông v?a ti?p n?i c? đi?n c??i t rong truy?n dân gian, trong cadao v?a k? t?c cái c? x?a đ? kích, chán trách th? t?c ? nh?ng nhà Nhonh? Nguy?n B?nh Khiêm, Nguy?n Công Tr? . Xuân Di?u đã bình r?t xác đángv? th? Tú x??ng: “Khi tr? tình, Tú x??ng r?t thanh tao; khi đ? kích, Túx??ng đôi lúc ch? i r?t phàm; không ph?i t?i ng??i sáng tác , mà t?i chúng nó b?nth?u quá đáng” [20: II: 167]. h?n n?a, cũng xét t? góc đ? th? lo?i, th? TúX??ng đã đ?t đ?n đ?nh cao v? tính dân ch? hóa (democratization) b?i bênc?nh n? i ni?m th? s? nhân tình, n?i u hoài v? đ?t n??c, v? m?t c?ng đ?ng giaoth?i, th? Tú X??ng là th? ký s? v? hình t??ng con ng??i th?a c?a chínhmình, ch?t ch?a trong con ng??i ?y bi?t bao nh?ng lo toan đ?i th??ng. Th?Đ??ng lu?t l?i có k?t qu? th?m m? và ngh? thu?t ? th? tài trào phúng, nh? k?t c?u đ?ing?u & t?o b?t ng? đ?t ng?t ? câu k?t . Nguy?n Phong Nam nh?n xét: “Tú X??ng s?d?ng nh?ng th? pháp gây c??i r?t tài tình. ph? c?p đ?c bi?t là t?o th? h?ng h?t ?cu? i bài th?, ho?c khi?n cho nh?ng s? đ?i ch?i hình th?c. ví d? đi?n hình ôngth??ng cho câu k?t b? qu?t kh?i h??ng tr? nên tân ti?n thông th??ng, nh?n m?nh v?n đ?tính trái ng??c gi?a cái nghiêm trang và đùa t?u, gi?a cá i đê h? và caoth??ng.. .” [61: 54]tóm l?i, quy trình n?a sau th? k? XIX, qua nghiên c?u ? m?t s? ng??i sáng táctiêu bi?u, xét t? khía c?nh th? lo?i văn h?c thì v?a khép l?i n?n văn ch??ngtrung đ?i , v?a bi?u hi?n d?u hi?u chuy?n mình sang n?n văn ch??ng c?n ? hi?nđ?i . phù h?p nh?n đ?nh ti?p sau đây c?a Gs Nguy?n Đăng M?nh ch? m?i thiênv? m?t m?t: ” Năm 1858, th?c dân kh?i đ?u cu?c xâm l??c vi?t nam. đ?y là m?ts? ki?n chính tr ? , xã h?i c?c k? quan tr?ng đã có tác đ?ng ?nh h??ng kín đ?n l ?ch s?văn h?c. Nh?ng s? tác đ?ng này ch ? khi?n cho văn36h?c chuy?n bi?n v? đ? tài, ch? đ? ch? ch?a khi?n nó đ?i thay v? quan ni?m m? h?c & v? h?th?ng thi pháp (…). nh? th? văn h?c vi?t nam cho t?i h?t th? k? XIX v? đ?i th? v?n n?mtrong ph?m trù c?a văn h?c c? th?i đ?i phong ki?n. “[57: 6 ? 7]. đánh giá ch?ng đ??ng này,Nguy?n T??ng Ph??ng & Bùi H?u S?ng, tác gi? cu?n Văn h?c s? vi?t nam h?u bán th? k?XIX đã r?t sai l?c khi nh?n đ?nh r?ng th?i k? 1862 đ?n 1910 là th?i k? tan rã c?a văn ch??ng c?đi?n [72: ]. Th?t ra, tr??c nh?ng chuy?n bi?n c?a l?ch s? hào hùng, nh?ng thay hình đ?i d?ng c?a xãh?i thì văn ch??ng cũng chuy?n bi?n m?nh trên con đ??ng ti?p c?n v?i văn minh. Nó đangchuy?n mình ch? không h?n tan rã, Ch?a h?n qu?y ch?t, th?m chí còn nó còn th? hi?n h?t ph?ntinh hoa c?a chính nó. đánh giá sau đây c?a Gs Tr?n Thanh Đ?m tuy nhìn bao quát v? n?n vănch??ng th? k? XIX trong s? ?y có khá nhi?u th? lo?i nh?ng ch?c ch?n có s? đóng góp đáng k? c?ath? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t. Ông vi?t: “Th? k? XIX trên t?t c? là th? k? cu?i cùng và cũnglà th? k? l?n nh?t c?a văn ch??ng c? x?a n??c ta, dù r?ng có s? bi?n đ?i s?c thái gi?a đ?uth? k? đ?i v?i n?a sau th? k?. Trong n?a sau th? k? 19, Tính t? lúc sau event 1858, do tình hình đ?tn??c chuy?n t? th?i bình sang th?i chi?n, tr??c nguy h?i m?t n??c đang ngày m?t l?n d?nlên, văn ch??ng vi?t nam đã có s? đ?i khác m?nh b?o trong n?i dung tâm lý & c?m h?ng”[23: 11] “Tuy c? ch? phong ki?n k?t thúc trong t?i nh?c, tuy v?y văn ch??ng c? x?a l?i k?t thúctrong quang vinh vì đó là b?n h?p ca bi tráng c?a ni?m tin yêu n??c & ch? nghĩa anh hùngn??c ta trong quy trình ti?n đ? bi hùng c?a l?ch s?.” [23:12].1.3.3. nhìn bao quát vào quy trình ti?n đ? c?i cách và phát tri?n ? đ?nh cao c?a th? lo?i th? Nôm Đ??nglu?t, nghĩa là vào th? k? XIX, r?t có th? th?y m?t di s?n văn37ch??ng quí giá mà nó đ? l?i. Di s?n này, cùng v?i nh?ng th? lo?i khác, đã đóng góp thêm ph?n cho cái b?tt? c?a m?t th? k? văn ch??ng , m?t t?p đ?i thành c?a văn ch??ng vi?t nam. Trong di s?nvăn ch??ng mà th? k? XIX bàn giao cho th? k? XX có kh?u ca đòi quy?n s?ng conng??i, gi?i phóng cá nhân, các b??c dân ch? hóa c? n?i dung l?n hình th?c văn h?c. Âmh??ng gi?i phóng cá th?, đ?c tr?ng c?t t?y, tiêu chí đ?c thù c?a văn h?c t? s?n, văn h?c c?n? hi?n đ?i, đã tr? thành âm h??ng ch? đ?o c?a văn ch??ng n?a đ?u th? k? XX, rõ nh?t là t?năm 1932, ch?ng minh và kh?ng đ?nh có s? chu?n b? t? th? k? XIX. Trong bài vi?t Hi?u văn h?c trung đ?itrong l?ch s? văn h?c vi?t nam nh? th? nào cho ph?i ?, Gs Lê Trí Vi?n nh?n đ?nh và đánh giá ti?n đ? t?gi?a th? k? XVIII nh? sau “m?t t? trào nhân đ?o ch? nghĩa m?i có m?t, mà gi?a trung tâm làs? phát hi?n ra con ng??i cá th? đ?i di?n v?i con ng??i phong ki?n Nho giáo, làm cho vănh?c, rõ nh?t là t? th? k? XVIII, t? tính ch?t vô ngã chuy?n thành h?u ngã, t? ch? đa ph?n là“chí” là “tình “là “đ?o “c?a tâm t? tình c?m cá th? tr? thành văn h?c ph?n ánh và b?c l? v?“nh?ng đi?u trông th?y mà đau đ?n lòng” c?a cu?c s?ng.” [92: 76]tóm l?i CHUNG V? ti?n trình c?i ti?n và phát tri?nC?A TH? NÔM Đ??NG LU?TTrong n?i dung bài vi?t tâm trí v? th? lo?i th? tuy nhiên th?t l?c bát, PGs Phan Ng?c đã có 1 ýki?n nh? sau: “M?t th? lo?i v?i tính cách m?t c?u t?o th?m m? và ngh? thu?t, không h? ngay l?p t?c cóngay đ??c toàn b? nh?ng y?u t? c?a nó t?ng y?u t? m?t ph?i d?ng nên t? t? trong l?ch s?,cho t?i m?t quy trình ti?n đ? gì đ?y, thông th??ng là do có tài năng c?a 1 nhà th? l?n, các nhân t? này tìmđ??c s? ph?i k?t h?p tr?n v?n. khi ?y, nó thành c?u t?o & lúc đó th?38th? lao vào ti?n đ? s? th?t hình thành. sau đó nó liên t?c phát tri?n đ?n th?i toàn th?nhc?a chính nó, trong quá trình đó, nó v?a bi?u l? năng l?c chuyên môn di?n đ?t cao nh?t, v?a có tác d?ng pháthuy đi?m m?nh c?a nó sang các th? lo?i khác. chính là ti?n trình đi?m đ?nh (…) hi?n gi? (…) có 1b??c chuy?n trong l?ch s? hào hùng c?a hình th?c văn h?c. k? ti?p sang ti?n đ? m?i, nó v?n gi?các đ?c đi?m cũ nh?ng l?i thêm m?t vài đ?c đi?m m?i, ph?n nào khác tr??c đây, khi?n cho th?lo?i càng thêm đa ch?ng lo?i. sau cu?i, th? lo?i chuy?n h?n sang m?t th? lo?i khác, nh?ng tr??c khichuy?n, nó c? g?ng n? l?c l?n sau cùng đ? phát huy h?t th? m?nh c?a nó, (…). Ch?a h?n ch? cól?ch s? v? vang tuy nhiên th?t l?c bát là th?, mà l?ch s? th? bát cú Đ??ng lu?t, phú, văn t?, văn h?c ch?Hán ? VN cũng đ?u th? .” [64: 71 ? 72]. có th? nói toàn b? các b??c cách tân và phát tri?n th?Nôm Đ??ng lu?t mà chúng mình v?a trình di?n ? các trang m?i đây là có s? trùng kh?p v?inh?n đ?nh c?a Gs Phan Ng?c. tr?i qua không ít th? k?, th? Nôm Đ??ng lu?t đã sinh t?n v?i t? cáchm?t th? lo?i văn h?c dân t?c cùng v?i hai th? lo?i thu?n túy dân t?c là l?c bát & song th?t l?cbát. Đ??ng lu?t Nôm ch?c h?n r?ng là th? lo?i đ?c tôn trong s? nh?ng th? lo?i ngo?i nh?p có sinh m?nhngh? thu?t và th?m m? riêng, th?y rõ nh?t là ? th? k? XIX, khi nó đã hoàn toàn đ??c Vi?t hóa. Th? NômĐ??ng lu?t đã mang trong mình 1 tác d?ng văn h?c m?i, tác d?ng th?m m? và làm đ?p m?i, cam k?t ràng bu?c s? t?nt?i không còn s?a ch?a thay th? c?a th? lo?i này trong l?ch s? dân t?c văn h?c vi?t nam. Nó góp thêm ph?n kh?ngđ?nh văn ch??ng th? k? XIX tuy ” quan ni?m văn h?c, ph??ng pháp văn h?c, ng? đi?u vănh?c, không khí và t?p quán văn h?c có tính ch?t trung truy?n th?ng th?ng” [76: 70] nh?ng đangchuy?n h??ng m?nh c? n?i dung l?n hình th?c v? m?t n?n văn ch??ng c?n ? tân ti?n.39CH??NG HAI: h? th?ng Đ? TÀI, CH? Đ? TH? NÔM Đ??NG LU?TTH? K? XIXLý lu?n văn h?c đã ch? ra r?ng:._.?t khác nó v?n coi tr?ng hi?n th?c, l?u tâm đ?ntính ch?t riêng bi?t , c? th? chi ti?t c?a s? v?t , nh? v?y đ?c gi? tu?i tr? th?i nay v?n cóth? lĩnh h? i . Nh? có kho?ng cách cân x?ng, m?t khi b??c vào qu? đât ngh?193thu?t th? Nôm Đ?òng lu?t, fan hâm m? s? không đ?n n?i đi nh?m t? qu? đât m?c?m ?y vào th? giói hi?n th?c.trái đ?t ngh? thu?t này xét đ?n cùng là có nh?ng ch? h?t nhaunh?ng đa ph?n là nh?ng nét d ? bi?t v?i qu? đât ngh? thu?t và th?m m? Đ??ng thi và c?v?i Đ??ng lu?t Hán . Trong s? giao l?u văn hoa ? đây, rõ r?t ?nh h??ng c?aĐ?òng thi không nh?t thi?t đ? l?i d?u v?t trong th? Nôm Đ??ng lu?t mà cókhông ít tín hi?u c?a Đ??ng thi đã đ??c hòa tan trong s?c phát minh sáng t?o cùa nhàth? Nôm Đ?òng lu?t v?i t? cách ch? th? t i?p nh?n. Th? lo?i này vì v?y th?cs? x?ng đáng tiêu bi?u cho hi?n t??ng v??t g?p hay t i?p bi?n t rong thi ca,r?ng h?n là s? v??t g?p hay ti?p bi?n văn hóa truy?n th?ng (acculturation) th??ng d??cnh?c đ?n trong văn hoa h?c.Th? Nôm Đ??ng lu?t ? trên c? s? nhân lo?i ngh? thu?t này ? là 1 t rongcác b? ph?n ch? y?u c?a n?n vãn h?c dân t?c b?n đ?a, n?i “b?t đ?u cho 1 thái đ?s?ng c?a tâm th?c con ng??i bi?t t? duy” [32:2]2. ý ni?m th?m m? v? con ng??i trong th? Nôm Đ??ng lu?t (th? k?XIX)m?t m?t , th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t t rong khoanh vùng th? k? XIX v?ncòn th? hi?n quan ni?m con ng??i ngoài trái đ?t , con ngu?i vô ngã, con ng??i t?mlòng . Nhà th? đã hình dung con ng?? i xã h?i thông qua con ng??i ngoài trái đ?t ,đúng nh? Tr?n Đình S? đánh giá và nh?n đ?nh : “Con ng??i vũ tr? là lo?i hình căn b?n chiph?i s? di?n t? con ng??i trong th? văn c? Vi?t Nam” . đ?ng th?i , h?u nh? cácnhà th? thu?c ki?u con ng??i nhà Nho, con ng??i đ?ng trong tr?i đ?t , l?ytiêu chu?n đ?o lý làm ng??i đ? nh?n ra, đành giá ng??i làm theo chu?n m?c& ng??i b? t c?p chu?n m?c. H? là các con ng??i “sách v?” nên t?m lòng“ái194?u” v?n h?ng canh cánh, ngay c? khi lâm vào hoàn c?nh ng? bi đát , h? v?a thanth? v?a gi?u mình thi ch?a đ? . . .m?t còn l?i, th? lo?i này ? th? k? XIX đã và đang bi?u th? s? đ?i m?i quanni?m con ng?? i . ? k? bên con ng??i tho?i mái và t? nhiên (con ng??i vũ tr?), đã r?t có th?k? đ?n s? có m?t ý ni?m v? con ng??i cá nhân, con ng??i h?u ngã ,mà bi?u hi?n tr??c h?t là con ng??i t? kh?ng đ?nh, con ng??i có cá tính ,v?i c? khát v?ng hòa bình & lòng m?nh m? và t? tin, t? hào c?a chính nó. Tài hoa trong ngh?thu?t là th? hi?n tài năng con ng??i , r?t đ??c tôn vinh, đ??c ý ni?m nh? làm?t tiêu chu?n đ?o đ?c con ng??i , nh?t là vào n?a vào đ?u th? k?. Ch?ng ph? i H?Xuân H??ng đã t?ng t? hào là ng??i t rí th?c c?a th?i bu?i qua l?i th? : “Khéokhéo đi đâu lũ ng?n ng?. L?i dây cho ch ? d?y làm th? ” đ?y sao ? & ch?ngph? i ” Chí làm trai” nh? m?t kim ch? nam c?a con ng?? i k? sĩ trong cu?c s?ng th??ng ngàyNguy?n Công Tr? đ?y sao ? đ??ng nhiên, khi đã có m?t ý ni?m nh? v?y thìcái nhìn c? đi?n ban đ?u lung lay, đ?i khác là đi?u d? n?m b?t, b?i đã có s?“chuy?n h? ” t? t??ng. ví d? đi?n hình, cái nhìn v? “Ông tr?i” bây gi? đã khác hoàn toànv?i hàng ch?c th? k? tr??c. Còn đâu ý nghĩa thiêng liêng cao quý trong hình?nh đ?ng t?i cao s? h?u then t?o hóa ch?ng giám cho con ng??i và muônvi?c ? đ?i ! Nhà th? quay v? v?i cu?c s?ng đ?i th??ng v?i bi?t bao ý nghĩa sâu s?cnhân b?n c?a chính nó.Vào n?a sau th? k? XIX, s? thay hình đ? i d?ng c?a xã h?i n??c ta đãlàm thay đ? i ý ni?m v? con ng??i . Hoà trong b?c h?a đ? chung c?a cái xãh?i n?a Ta n?a Tây nh? nhăng lo?n x ? là các con ng??i-mà-ch?ng-ra-ng??i . Con ng??i nho sĩ truy?n th?ng t?ng x?ng danh đ??c tôn lên là hi?nthân c?a trí th?c, văn hóa truy?n th?ng, đ?o đ?c, hi?n nay b?ng tr? nên tr?ng r?ng, nh?195tâng, k? c? khi leo lên t?i m?c đ?nh đi?m danh v?ng (V?nh ti?n sĩ gi?y c?a Nguy?nKhuy?n) Nói chi t?i các ông C? ch?ng ra ông C? và quan cũng ch?ng raquan !. . Qu? th?t nh?ng nhà th? đã tìm m?t đ?nh h??ng dùng cho ph??ng th?c t?duy ngh? thu?t và th?m m? c?a chính b?n thân mình, đi nhanh t? các gì là công th?c ??c l? đ?n v?ihi?n th?c ng?n ng?n c?a cu?c sóng. Nêu cho r?ng:”Quan ni?m th?m m? th? iphong kiên, nói chung l?y chu?n m?c c?a nét đ?p & chân lý ? qu? kh? . Càngc? x?a càng xem là lý t??ng” [57:10-11] thì quan ni?m th?m m? (ngh? thu?t)? đây có khác, đã có khá nhi?u bi?u hi?n phá v? h? th?ng thi pháp c? ?y. Chu?nm?c c?a cái đ?p & chân lý ngh? thu?t ? đây là con ng??i , là cu?c s?ng đ?i th??ng th?ct?i , là v?n m?nh nhân dân và dân t?c.3. k?t lu?n chungTrên c? s? s? đi?u tra th? lo? i ? th? k? XIX, đ?n đây cũng r?t có th? k?tlu?n đ??c v? cái mã c?a th? Nôm Đ??ng lu?t. đó là s? chuy?n hóa, s? h?ndung, s? v??t g?p hay t i?p bi?n gi?a cái mã Đ??ng thi & cái ph?n mãĐ??ng thi. Nh? v?y là:? m?t m?t , nhà th? v?n đ?ng ý “có m?t chân lý dài lâu t?n t?ixuyên th?ng qua các bi?n hóa bên ngoài” [ :72] Nhà th? mu?n bi?u th? cái n?idung “kh?ng đ?nh m?t s? b?t bi?n c?a chân lý v?n v?t nh?t th? . . .?M?t khác, nhà th? l?i có xu h??ng ph? đ?nh h? t? t??ng c?a Đ??ngthi, mu?n phá tan nh?ng quy này ph?m n? .có th? nói r?ng, s? h?n dung trong quan ni?m v? l?i s?ng là ti?n đ? cho vi?ch?n dung trong ki?u t? duy ngh? thu? t : gi?a đ?ng c?p bác h?c & phongcách dân gian, trong nh?ng s? đó, n?i b?t h?n chính là quý phái dân gian, không ch ?? ch? đ?ng c?p và sang tr?ng dân gian th? hi?n b?ng nhi?u m?t, nh?t là qua ngôn196ng? , s?ng sót trong đ?i ph?n nhi?u bài th?, câu th?, mà còn ? ch? nó làm nên v? đ?cs?c th? lo?i .T? th? Nôm Đ??ng lu?t , có th? nghĩ đ?n nh?ng đ?c thù c?a n?n vănch??ng ch? Nôm. N?u văn ch??ng ch? Hán, trong s? đó có th? Đ??ng lu?t ch?Hán, khuynh h??ng v? m? t bác h?c, ch ?u ?nh h??ng c?a tri?t h?c ph??ng Đông, c?a ýth?c h? phong ki?n, thì văn ch??ng ch? Nôm l?i thiên v? m? t dân gian, ch?y?u là m?ng đón đ??c t? nhân dân, t? n?n văn hóa dân gian nh?ng t? t??ng,ngh? thu?t và th?m m? nói chung là hi?n đ?i , c?nh tranh lành m?nh.T? th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX, cũng có th? xác đ?nh Xu th? vănch??ng th? k? XIX ? là th? k? th?c t ?nh c?a b?n ngã ? trong th?i gian pháttri?n l ?ch s? văn h?c n??c ta nh? nhà phân tích Thái Hòa đã ch? ra : “Cóth? nói l ?ch s? văn h?c VN t? th? k? X đ?n đ?u th? k? XX là ti?n trìnhcon ng?? i “t? nh?n th?c”, “t? cam đoan cái tôi” c?a b?n thân. ? th?i k? đ?u,cái “tôi” hòa nh?p v?i cái “ta”, m?i th?i k? văn ch??ng vô ngã kéo dài, đ?nth? k? XVIII (rõ nh? t là th? k? XIX), văn ch??ng là con ng?? i t? cam k?tb?n ngã c?a chính b?n thân mình, đ? đ?n vào đ?u th? k? th? XX (nh?t là t? 1930 ? 1945) thì cái“tôi” m?i th?c s? hi?n ra m?t cách rõ r?t & n?i b?t nh?t” [32:4]T? th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX, r?t có th? tâm trí v? m?t quy lu?ttrong giao l?u văn h?c. Nêu trong “S? tay văn hóa Vi?t Nam”, m?c “Văn h?c”nh?n đ?nh: “Rõ ràng dù vay m??n, ông cha ta v?n không gi? y nguyên c?i vaym??n trong h?ng m?c đã đi?u kho?n , mà lúc nào cũng có xu h??ng phá v? ra,c?i ti?n và phát tri?n thêm, c?i t?o nên phù h?p v?i cách th?m âm, th?m m? và làm đ?p c?a ng??ivi?t nam.” [15:188] thì có th? nói r?ng th? Nôm Đ??ng lu?t x?ng đáng làm tiêubi?u cho m?i th? lo?i có hình th?c là m?t trong nh?ng th? th? ngo?i nh?p, b?i nó197b?c l? t?p trung nh?t , th?ng l?i nh?t quá trình Vi?t hóa th? th? ?y. H?n ?đâu h?t , chính ? th? lo?i văn h?c dân t?c l? m?t này, có s? g?p g?, giao l?u,chuy?n hóa gi?a hai n?n văn ch??ng : bác h?c và dân gian.T? th? Nôm Đ?òng lu?t th? k? XIX, chúng tôi không th? không nghĩđ?n Boileau & Diderot. nói theo m?t cách khác, th? lo?i này, rõ nh?t ? th? k? XIX, là th?lo?i v?a “cao quý” v?a “th?p kém” b?i nó v?a có ch?t bi v?a có ch?t hài , v?acó m?ng th? x?ng t?ng gi?ng anh hùng ca v? nh?ng con ng??i trung nghĩav?a có m?ng th? châm bi?m trào phúng lũ ng?? i hèn nhát x?u xa. Trong quanni?m c?a nhà th?, có s? g?n bó toàn di?n, sâu s?c v?i hi?n th?c cu?c s?ng đ?i th??ngnhân dân, nh? Diderot (Ì713 -1784) c?a n?n văn h?c hi?n th?c Pháp “Nh?ng gìth??ng g?p nh?t trong t? nhiên và tho?i mái đ?u đã t?ng làm m?u m?c tr??c tiên cho ngh?thu?t”. (D?n theo Ph??ng L?u, “M?t quan ni?m văn ngh? đóng góp ph?n báo hi?ucho Cách m?ng Pháp”, T?p chí văn h?c s? năm 198 , (tr. 13-14).? th? lo?i này không th? có s? xa cách gi?a đ? tài “cao quý” & “th?phèn” ? m?t s? nh?n bi?t thi?u dân ch?. Ng??c l?i, th? Nôm Đ??ng lu? t , nh?tlà ? th? k? XIX, l?i ch?a đ?ng n?i dung dân ch? & đ?m đà tính nhân dân,đúng nh? nh?n đ?nh và đánh giá c?a GS Lê Trí Vi?n : “Th? Đ??ng cũng có th? có đ?ng c?p và sang tr?nglong tr?ng nh? phú, nh?ng vào n??c ta, trong bàn tay nh?ng thiên tài, nó s?nsàng lan r?ng lòng ti?p nh?n b?t c? n? i dung nhân dân nào. Nhi?u bài th?tngôn bát cú c?a H? Xuân H??ng, c?a Nguy?n Khuy?n, Tr?n T? X??ng đã đ?mđà màu s?c qu?ng đ? i nhân dân” [90:145].đ??ng nhiên là th? Nôm Đ??ng lu?t không còn không ch ?u ?nh h??ng c?at? duy ngh? thu?t c? trung đ?i ph??ng Đông, ý ni?m th?m m? v? th?gi?i và v? con ng??i c?a nhà th? D??ng China, có s? vay m??n chai198li?u ngh? thu?t và th?m m? & c? k? thu?t làm th? . .. nh? là m?t quy lu?t , r?t ph? bi?ntrong giao l?u văn hóa truy?n th?ng, nh?ng d??ng nh? ch? y?u là vì m?i quan h? t??ngđ?ng v? đi?u ki?n l ?ch s? , c?ng đ?ng, đi?m l?u ý chung c?a con tim con ng??i ÁĐông, nh? Nguy?n Văn Dân, trong công trình “Nh?ng v?n đ? lý lu?n c?a vănh?c so sánh” đã cam đoan : “Ng??i ta ch ? r?t có th? vay m??n các gì đ?ngđi?u v?i quan đi?m tâm lý c?a mình” [tr 46-47]. không d?ng l?i ? đó, quan tr?ng nh?t ,đáng quí nh?t là nhà th? đã ti ?p nh?n b?ng con đ??ng vi?t nam hóa, bi?t g?tb? các gì quá l? v? i c?m th?c c?a ng?? i vi?t nam, nghĩa là s? t i?p nh?n cócách tân & đ?y phát minh. phù h?p chính nh? v?y, m?c dù sinh m?nh ngh?thu?t c?a th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t đã ch?m d?t vào đ?u th? k? XX nh?ngtinh hoa c?a chính nó v?n mãi mãi sinh t?n. Bài th? “Sông L?p” c?a Tú X??ng ch?ngph? i là 1 th?c t? hùng h?n ch?ng minh th? Đ??ng lu?t đã phát huy ?u th? c?anó sang th? l?c bát trong th? pháp d?n nén c?m giác xu?ng dòng th? cu?icùng, t?o s?c đ?p hàm súc, cô đ?ng ? đó sao ? Trong n?n văn ch??ng hi?n d?iVi? t Nam, th? th? Đ??ng lu? t s?ng sót t rong th? lo?i th? Qu?c ng? lu?t đ??ng(hay th? Đ??ng lu?t ch? qu?c ng?), nh?t là trong th? trào phúng. Nh? v?y,“cho đ?n ngày nay, th? Nôm lu?t hàng không ph? i không h? có v ? trí trongn?n th? ca hi?n đ?i” (39:I 24).K?t lu?n, đ?i v? i th? lo?i th? Nôm Đ??ng lu?t , khi kh?o sát đi?u tra quy trình t?H? Xuân H??ng đ?n Tr?n T? X??ng, Lu?n án đã kh?i h? th?ng hóa, so sánh, phântích & gi?i thích : Th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX là m?t trong nh?ng ch?nh th? ngh? thu?t ,t?o nên đ??c m?t nhân lo?i ngh? thu?t và th?m m? riêng, b?c l? m?t ý ni?m th?m m? và ngh? thu?triêng v? con ng??i . nhìn toàn di?n, có m?t s? th?ng nh?t gi?a nh?ng h? th?ng, t?đ? tài ? ch? đ? , không ? th?i gian đ?n ng? đi?u. v?n v?t thiên nhiên trong th? Nôm199Đ??ng lu?t là v?n v?t thiên nhiên khách th? & c? th? ch? không ch ? là v?n v?t thiên nhiênch? ? th? , không ph? i là v?n v?t thiên nhiên quan h?. không gian ngoài trái đ?t , th?i h?n vũtr? tu?n hoàn theo chu k?, ngôn ng? có đ?c thù hàm súc, có s?c g?i , mang tính ch?tkhái quát, ??c l? , b? ph?n t? Hán ? Vi?t, câu th? mang tính ch?t vô nhânx?ng, .. . th??ng g?n bó v?i đ? tài v ?nh s? , v ?nh truy?n, ch? đ? t ri? t lý nhânsinh, kh?ng đ?nh đ?o lý & khí ti?t nhà Nho, góp thêm ph?n kh?ng đ?nh ch? thân c?nv?i Đ?òng thi, Đ?òng lu?t Hán, ch?ng t? th? lo?i này thu?c ph?m trù vănch??ng Trung đ?i . Không ? th?i gian sinh ho?t đ?i th??ng & tâm tr?ng cánhân, kho?ng không xã h?i nông thôn ? đô th? , th?i gian event l ?ch s? , ngônng? văn h?c dân gian, nhũng l?p t? thu?c b? ph?n kh?u ng?, nói lái, ch?ich? , s? xu?t hi?n càng ngày càng nhi?u đ?i t? nhân x?ng, h? t? , t? t??ng thanh, t?thu?n Vi?t, trong s? đó có t?m quan tr?ng quan t r?ng c?a t? láy âm, danh t? riêng ch ?ng??i và đ?a đi?m, … l?i là nh?ng nét căn b?n làm ra đ?c tr?ng th? lo?i ,thu?ng là g?n kèm v?i đ? tài t? v?nh, t? thu?t , t? trào, ho?c cu?c s?ng c?ng đ?ng, đ?tn??c, ch? đ? tâm s? , khát v?ng cá nhân, .. . và ch? đ? yêu n??c, đ?u nh?nm?nh khoanh vùng ph?m vi h?u trung đ?i , và là các nhân t? d? báo cho n?n văn ch??ngti?n b? . V? nh?p đi?u câu th? Nôm Đ??ng lu?t th? k? XIX, nhìn bao quát làg?n gũi v?i Đ??ng thi ? nh?p 4-3, ho?c 2-2-3, ho?c 2-5 (ch?n tr??c, l? sau)và r?t vi?t nam ? nh?p 3-4, nh? m? t ph?n mã Đ??ng thi, thiên v? b?n v? xây d?ngđ?i x?ng và th??ng có 1 h? t?, nh?t là quan h? t? “mà”? đ?a đi?m âm ti?tth? 4. V? ngôn t? , có th? nói r?ng đ?y là th? ng? đi?u tinh vi, ch?a trong nócái đ? căng (tension) th? lo?i .t? nh?ng vi?c cam k?t nh?ng hi?u qu? nghiên c?u nh? ? trên đã nêu, Lu?nán có nh?ng góp ph?n m?i trong lĩnh v?c chuyên ngành Văn h?c VN.200m?t là, v? l?ch s? dân t?c văn h?c, Lu?n án đóng góp thêm ph?n cho s? nghiên c?u và phân tích quy trìnhvăn h?c h? trung đ?i (ho?c h?u trung đ?i) ? mà v?n có nhà phân tích kh?ngđ?nh là quy trình văn h?c ph?c h?ng c?a vi?t nam thêm rõ nét h?u hoàn toàn có th?chóng vánh đi t?i vi?c nh?t t rí gi?a các nhà phân tích. Hai là, v? thi pháph?c, Lu?n án là m?t trong nh?ng th? nghi?m v? phong thái t i?p c?n thi pháp th? lo?i , góp ph?nb? sung c?p nh?t, hoàn ch ?nh, làm nhi?u ch?ng lo?i thêm, rõ nét h?n di ?n m?o th? lo?i th?Nôm Đ??ng lu?t . V? chân thành và ý nghĩa th?c ti?n, Lu?n án có th? b? sung c?p nh?t chuyên đ?đào t?o v? th? th? Đ??ng lu?t , v? th? lo?i và thi pháp th? lo?i , g? i ý chocán b? hu?n luy?n và đào t?o & giáo viên trong gi?ng văn đ?i v?i nh?ng bài th? t? H?Xuân H??ng đ?n Tú X??ng đ??c làm theo th? Đ??ng lu?t . không nh?ng th?, nênchăng coi th? k? XIX nh? m?t giai đo?n văn h?c trong lúc phân k? l?ch s?văn h?c?201TH? M?C xem thêmA. tài li?u TI?NG VI?T1.Nguyên An ? Cái đ?c đáo trong k?t c?u th?m m? c?a bài thp? B?n đ?nch?i nhà ? Văn ngh? s? 28 (14-7-1990)2. M.Bakhtin ? Lý lu?n & thi pháp ti?u thuy?t ? Ph?m Vĩnh C? d?ch, Tr??ngvi?t văn Nguy?n Du xb, Hn, 19923. Hoa B?ng ? Qu?c văn đ?i Tây S?n , Sg, Vĩnh B?o xb, 19504. Phan K? Bính ? Vi?t Hán văn kh?o , Hn, Trung B?c Tân Văn xb, 19305. Nguy?n Phan C?nh ? ng? đi?u th?- Hn , Nxb ĐH-GDCN, 19876. Nguy?n Sĩ C?n- M?y v?n đ? ph??ng pháp d?y th?” văn c? vi?t nam . Hn,Nxb GD, 19847. Nguy?n Tài c?n ? ngu?n g?c & ti?n trình hình thành cách đ?c Hán Vi?t ?Hn. Nxb, KHXH. 19798. Tr?n Duy Chân ? nh?ng bài gi?ng v? thi pháp h?c c?u trúc ? Ch??ngtrình BTKT cho NCS. ĐHSP. TPHCM, 19959. Francois Cheng- Bút pháp th? ca Trung Qu?c (Ecriture poétiqueChinoise) Nguy?n Kh?c Phi d ?ch. Paris, 199710. Nguy?n Hu? Chi (cb) Nguy?n B ?nh Khiêm danh nhân văn hóa ? Hn, B?VHTT-TT xb, 199]11. Nguy?n Hu? Chi ? tuy?n ph? giao t i?p c?a văn h?c c? Trung đ?i Vi?tNam nhìn trong m?i quan h? khoanh vùng ? Văn h?c s? 1 ? 199212. Nguy?n Hu? Chi (cb) Thi hào Nguy?n Khuy?n, đ?i & th? ? Hn, NxbKHXH, 199220213. Tr??ng Chính ? Cha ông ta đã ph?n đ?u th? nào đ? ngôn ng? văn h?cdân t?c ngày càng trong tr?ng & đa d?ng và phong phú ? ngôn t? s? 2 -197214. Tr??ng Chính ? Cha ông ta đã v?n d?ng các th? lo?i văn h?c Trung Hoara sao vào th? Nôm? Văn h?c s? 2 ? 197315. Tr??ng Chính ? (và. ..) S? tay văn hóa truy?n th?ng VN ? Hn, Nxb văn hóa, 197816. Tr??ng Chính ? Th? văn Nguy?n Công Tr? Hn, Nxb Văn h?c, 198317. H? Chu ? Đ? hi?u th?” Đ??ng lu?t ? Nxb Nguy?n Hi?n Lê. thành ph? sài thành,1958.18. Phan Tr?n Chúc ? Văn ch??ng qu?c âm v? th? k? XIX ? sài thành, 1960.19. H?ng Dân ? B??c d?u h??ng đ?n v? ng? đi?u c?a Nguy?n Đình Chi?u .ngôn t? s? 3 ? 1972.20. Xuân Di?u ? nh?ng nhà th? c? đi?n vi?t nam . T?p I : 1981, T?p II : 1987(tái b?n) Hn, Nxb Văn h?c.21. https://bpackingapp.com/tho-nom-duong-luat-tu-ho-xuan-huong-den-tran-te-xuong/ Ti?n Dũng ? h??ng đ?n s?n ph?m th?c t? văn h?c . Nxb t?ng h?p Sông Bé,1991.22. Nguy?n Sĩ Đ?i ? m?t trong nh?ng đ?c thù ngh? thu? t c?a th? t? tuy?t đ?iĐ??ng . Lu?n án PTS. Hà N?i Th? Đô , 1995.23. Tr?n Thanh Đ?m ? S? chuy?n ti?p c?a văn ch??ng VN ch??ngth?i k? hi?n đ?i . (chuyên đ?) đ?i h?c S? ph?m TP.H? Chí Minh, 1995.24. Nguy?n Kim Đính ? m?t vài lu?n đi?m v? thi pháp c?a th?m m? ngôn ng? ?Văn h?c s? 5,6/1985.25. Tr?n văn Giàu ? Tri?t h?c và tâm lý . Nxb TPHCM., 1988.20326. A.Gurevich ? các ph?m trù văn hóa truy?n th?ng trung c? . (Hoàng Ng?c Hi?nd?ch) Nxb th?m m? và ngh? thu?t M., 1972. (ĐHSP TP. hà N?i I quay ronéo).27. Nguy?n Th? Bích H?i ? Thi pháp th? Đ??ng. Nxb Thu?n Hóa, Hu? , 1995.28. Nguy?n Th? Bích H?i ? Th? ý ki?n đ? ngh? 1 phía ti?p c?n th? Đ??ng lu?t .thông tin khoa h?c ĐHSP. TP. HCM., s? năm 198 .29. D??ng Qu?ng Hàm ? n??c ta Văn h?c s? y?u. B? GD (Sài Gòn). Trungtâm h?c li?u tái b?n, 1968.30. D??ng Qu?ng Hàm ? Văn h?c n??c ta. B? GD (Sài Gòn). trung tâmh?c li?u tái b?n, 1968.31. Đ? Đ?c Hi?u ? đ?i m?i phê bình văn h?c. Nxb KHXH ? Nxb Mũi CàMau, 1993.32. Thái Hòa ? N?i b?t ng? c?a Nguy?n Công Tr? ? Bách khoa văn h?c, s?8 ? 1991.33. Bùi Công Hùng ? góp thêm ph?n h??ng đ?n ngh? thu?t và th?m m? th? ca , Nxb KHXH, HàN?i , 1983.34. Roman Jakobson ? Thi pháp h?c. Tr?n Duy Châu d ?ch. ĐHSP. TP.HCM,1994.35. Đinh Gia Khánh ? Văn h?c c? VN. T?p I. Hn. Nxb GD, 1964.36. Đinh Tr?ng L?c (ch? biên) ? đ?ng c?p ti?ng Vi? t . Hn. Nxb GD, 1993.37. Thanh Lãng ? Văn ch??ng ch? Nôm. phong trào văn hóa truy?n th?ng xb, sài thành,195320438. Đ?ng Thanh Lê ? H? Xuân H??ng & dòng th? Nôm Đ??ng Lu?t . tài li?ub?i d??ng GV đ? d?y Văn 10 m?i. đ?i h?c S? Ph?m TP. hà N?i I, 1990.39. Đ?ng Thanh Lê (và . . .) ? Văn h?c VN n?a cu? i th? k? XVIII n?ađ?u th? k? XIX. Hn. Nxb GD, 1990.40. Đ?ng Thanh Lê ? Ti?p c?n m?t trong nh?ng v?n đ? t i?p nh?n ng? đi?u và t? t??ngtri?t h?c China th?i k? trung d?i . Văn h?c s? 2/1995.41. I.S.Lisevich ? t? t??ng văn h?c China truy?n th?ng. ĐHSP. TP H? Chí Minh.xb, 1993.42. D.X.Likhasev ? Thi pháp văn h?c Nga c? đi?n. L.1967. Phan Ng?c d?ch.ĐH t?ng h?p Hà N? i , 1970.43. Ngô Sĩ Liên ? Đ?i Vi?t s? ký toàn th?. T?p II. Hn. Nxb KHXH tái b?n,1967.44. Mai Qu?c Liên ? Nhà th?, c?n l?c, & các cánh hoa. Nxb TP HCM.,1979.45. Mai Qu?c Liên ? Ngô Thì Nh?m trong văn h?c Tây S?n. S? VH & TTNghĩa Bình, 1985.46. Mai Qu?c Liên ? D??i g?c me v??n Nguy?n Hu? . S? VH ? TT NghĩaBình, 1986.47. T? Ng?c Li?n ? V? t ính dân t?c b?n đ?a trong th? c?, trung đ?i VN. Vănh?c s? II/1994.48. Nguy?n L?c ? Văn h?c n??c ta ti?n đ? n?a th?i đi?m cu?i th? k? XVIII đ?nn?a đ?u th? k? XIX. (G.trình) TTĐTTX đ?i h?c Hu? xb, 1995.49. Phan Tr?ng Lu?n (và .. .) ? Môn Văn và Ti?ng Vi?t . T?p I. Hn. B? GD vàĐT xb, 1995.20550. Lu?n Ng? . Trí Đ?c tòng th? xb, sài thành. (D?ch gi?: Đoàn Trung Còn).51. Ph??ng L?u ? Tinh hoa lý lu?n văn h?c c? x?a Trung Hoa. Hn. NxbGD, 1989.52. Ph??ng L?u ? li?c qua lý lu?n th? c? x?a n??c ta. Văn ngh? (HNV)s? 25 ngày 23-6-1990 .53. (Ph??ng L?u ) Bùi Văn Ba ? đóng góp thêm ph?n xác đ?nh kh?i h? th?ng quan ni?m vănh?c trung đ?i n??c ta . Lu?n án ti?n sĩ . Hn, 1991 (Ký hi?u LA 6603Th? vi?n Khoa h?c t? h?p Thành Ph? H? Chí Minh)54. Đ?ng Thai Mai -M?i m?i quan h? lâu đ?i & m?t thi?t gi?a văn h?c VNvà văn h?c Trung Qu?c. nghiên c?u và phân tích văn h?c s? 7/1961.55. Đ?ng Thai Mai ? Nguy?n Trãi. Văn h?c s? 6/1976.56. Đ?ng Thai Mai ? xã h?i s? Trung Qu?c . Hn. Nxb KHXH, 1994.57. Nguy?n Đăng M?nh ? D?y văn ? tr??ng đ?i trà ph? thông c?p 2. V? giáo viên,B? GD & ĐT,Hn ,199358. M?nh T? (Th??ng) ? Trí Đ?c tòng th? xb, sài thành (D?ch gi? : ĐoànTrung Còn )59. L?c Nam ? tìm hi?u nh?ng th? th?, t? th? c? phong đ?n th? lu?t . Hn. NxbVăn h?c, 1993 .60. Nguy?n Nam ? ban đ?u tìm hi?u cách th?c th? hi?n t? láy trên ch?Nôm . nh?ng lu?n đi?m ngôn ng? h?c v? các ng? đi?u ph??ng Đông.Vi?n ngôn t? h?c, TP Hà N?i , 1986.61. Nguy?n Phong Nam -Văn h?c n??c ta n?a th?i đi?m cu?i th? k? XIX (Giáotrình). TTĐTTX. đ?i h?c Hu? , 1995.20662. Phan Ng?c ( Nh? Thành) ? đào b?i t? th? c?a th? Đ??ng ? Văn h?c s?1/1982.63. Phan Ng?c ? tìm hi?u s? đ?i x?ng trong văn h?c . Văn h?c s? I/1983.64. Phan Ng?c ? suy nghĩ v? th? lo?i th? song th? t l?c bát. Sông H??ng s?9/1984.65. Phan Ng?c ? Th? là gì ? . Văn h?c s? I/1991.66. Phan Ng?c ? Cách gi?i thích văn h?c b?ng ngôn ng? h?c. Nxb Tr? , TP.H? Chí Minh, 1995.67. Ph?m Th? Ngũ ? Kh?o lu?n v? th? cũ China. Ph?m Th? xb, thành ph? sài gòn,1968.68. Bùi Văn Nguyên (và .. .) ? Th? ca n??c ta ? Hình th?c & th? lo?i . Hn .Nxb KHXH, 1971.69. Bùi Văn Nguyên ( và . . .) ? Văn h?c vi?t nam t? th? k? X đ?n vào gi?a th? k?XVIII. Hn. Nxb GD, 1989.70. Óoc-l?p ? Nh?p đi?u, th?i gian , không gian ? (Biên b?n phiên h?p c?acông h?i phân tích t? h?p v? s? vi?c phát minh th?m m? Liên Xô-Nedelia) ? Nguy?n Văn Ki?m d?ch. Th? vi?n Vi?n Văn h?c DL 1987.71. M.F.?p-xi-a-nhi-c?p -(ch? biên )- M? h?c Mác-Lê nin. T?p I. Ph?m VănBích d ?ch. Hn. Nxb Văn hoá, 1987.72. Nguy?n T??ng Ph??ng ( và .. .) ? Văn h?c s? vi?t nam h?u bán th? k?XIX. sài gòn, 1956.73. Nguy?n Ng?c San ? T? Hán Vi?t và t? thu?n Vi?t . Văn ngh? (HNV) s? 38ra ngày 17/9/1994.74. Tr?n Đình S? ( và . . .) ? Lý lu?n văn h?c (3 t?p) ? Hn. Nxb GD, 1987.20775. Tr?n Đình S? ? các th? gi? i ngh? thu?t th?. Hn. Nxb GD, 1995.76. Bùi Duy Tân ? V?n d? th? lo?i trong Văn h?c n??c ta th?i c? . Văn h?cs? 3 ? 1976.77. Bùi Duy Tân ? quan h? v? th? lo?i gi?a văn h?c Trung Hoa & vănh?c VN th?i Trung đ?i: chào đón -cách tân -sáng t?o. Văn h?cs? I/1992.78. Bùi Duy Tân ? Văn h?c ch? Hán trong m?i đ?i sánh t??ng quan v?i văn h?c Nôm ?vi?t nam. Văn h?c s? 2/1995.79. Bùi Duy Tân ? Văn h?c VN t? th? k? X đ?n gi?a th? k? XVII (Giáotrình ). Đ? i H?c Hu? , 1995.80. Nguy?n Kim Th?n ? nh?ng ng? đi?u , ch? vi?t ? n??c ta. vi?t nam, đ?tn??c, l ?ch s?,văn hóa (Nhi?u tác gi?) Hn. Nxb th?c s? , 1991 .81. Lã Nhâm Thìn ? Th? Nôm Đ??ng lu?t , t? Qu?c âm thi t?p c?a. Nguy?nTrãi đ?n th? H? Xuân H??ng. Lu?n án PTS. ĐHSP th? đô hà n?i I, 1993.82. Đ? Kim Th ?nh ? quan ni?m đ?o đ?c & th?m m? và làm đ?p c?a Nguy?n B ?nh Khiêm ?nghiên c?u văn hóa ngh? thu?t và th?m m? s? 6 ? 1991.83. Chu Quang Ti?m ? tâm lý Văn ngh? ? Kh?ng Đ?c Đinh T?n Dung d ?ch.Nxb.TP. Sài Gòn, 1991.84. Cù Đình Tú ? đ?ng c?p h?c và đ?c đi?m tu t? t i?ng Vi?t ? Hn. NxbGD, 1994.85. T? đi?n Văn h?c (2 t?p). Hn. Nxb KHXH. T?p I : 1983, T?p II : 198486. T? đi?n Thu? t ng? Văn h?c. Hn. Nxb GD, 199220887. ?y ban khoa h?c xã h?i ? l?ch s? hào hùng VN . T?pI, Hn. Nxb KHXH,1971.88. Lê Trí Vi?n ? Vài ch? ý v? câu th? l?c bát & câu th? l?c bát c?a Nguy?nDu. T?p San Đ? i h?c S? ph?m th? đô hà n?i I năm 1974.89. Lê Trí Vi?n ? nh?ng bài gi?ng văn ? đ?i h?c . Hn. Nxb GD, 198290. Lê Trí Vi?n ? đ?c đi?m l ?ch s? văn h?c n??c ta. Hn. Nxb ĐH &THCN, 1987.91. Lê Trí Vi?n ? Th? H? Xuân H??ng (chuyên đ? sau Đ?i h?c) ĐH S? Ph?mTPHCM, 1989.92. Lê Trí Vi?n -Hi?u văn h?c trung đ?i trong văn h?c vi?t nam nh? th? nàocho ph?i ? Khoa h?c c?ng đ?ng s? 2/1989.93. Lê Trí Vi?n ? đ?c thù c?a văn h?c trung đ? i n??c ta (chuyên đ?NCS) đ?i h?c S? Ph?m TPHCM, 1995.94. Lê Trí Vi?n ? Giáo trình t?ng quan văn ch??ng Vi? t Nam. TTDTTX Đ?iH?c Hu? , 1995.95. Lê Trí Vi?n -M?t đ?i v?i văn (2 t?p) Nxb GD và ĐHSP TP HCM. xb,198997. Vi?n Khoa h?c xã h?i ? S? Văn hoá thông tin TP. H? Chí Minh ? Nguy?n B ?nhKhiêm trong l ?ch s? tr? nên tân ti?n văn hóa truy?n th?ng dân t?c. TT nghiên c?u và phân tích HánNôm, 1991.98. Đông Chu (Nguy?n H?u Ti?n) ? C? xúy nguyên âm. Cu?n th? nhì. Hn.Đông kinh ?n quán, 1918.* CH? NÔM :20998. Nguy?n Văn San ? Qu?c văn tùng ký (Ký hi?u AB 383 Th? vi?n thông báoKHXH).B. d? li?u TI?NG N??C NGOÀI:I. Ti?ng Anh :99. Đoàn Văn An ? A brief history of Vielnamese lilerature. Asian Culture . ?Saigon, 1961, No 2.100. Danziger Marlies K. Johnson W. Stacy ? An introductitm to the study ofliterature . D.C. Heath and Co., Boston, 1965.II. Ti?ng Pháp:101. Nguyen Khac Vien et Huu Ngoc ? Littérature Vietnamienne ? Fleuverouge, Editions en Langues étrangères.,1979.102. Huu Ngoc et Francois Corrèze ? Ho Xuân Huong ou le voile déchiré ?Fleuve rouge, 1984.III. Ti?ng Trung:103104105210PH?N PH? L?CB?NG BI?U S? 1: h? th?ng HÓA V? Đ? TÀI, CH? Đ?STT ng??i sáng tác t i?u b i?u 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111 H? Xuân H??ng 38 12 4 13 82 Ph?m Th ái 3 1 1 13 Tr ?nh Hoà i Đ?c 6 5 14 Ngu y?n Công Ch? 40 3 13 6 185 Nguy?n Th? Hinh 6 66 Phan Thanh Gi?n 10 3 1 5 2 67 Bùi H?u Nghĩa 13 2 6 4 1 3 68 Hu?nh M?n Đ?t 11 5 4 1 1 39 Nguy?n H?u Huân 4 1 4 410 Nguy?n Đình Chi?u 32 3 1 1 4 1 2911 Tôn Th? T??ng 14 3 10 112 Phan Văn Tr? 32 7 25 10 2613 Lê Quang Chi?u 15 4 10 1114 Nguy?n Khuy?n 68 12 8 3 16 33 22 2215 Nguy?n Văn L?c 9 3 3 1 5 316 Chu M?nh Trinh 21 2117 Nguy?n Thi?n K? 5 5 518 Tr?n T? X??ng 107 8 35 65 619Khu y? t danh và m?ybài th? l ?16 2 1 1 3 10 12T?n g C?n g 450 48 67 56 62 64 122 118 131 93 125m?t đ? % 10 ,7 14 ,8 12 ,4 13 ,8 14 ,2 27 ,1 26 ,2 29 ,1 20 ,7 27 ,7211Ghi chú :1. S? bài th?2. S? bài th? có đ? tài, ch? đ? v?n v?t thiên nhiên3. S? bài th? có đ? tài, ch? đ? v?nh s? , v?nh truy?n, v?nh v?t4. S? bài th? có đ? tài, ch? đ? đ?nh h??ng nhân sinh, cam đoan đ?o lý5. S? bình quân c?a c?t (3) và (4)6. S? bài th? có đ? tài t? v?nh, t? thu? t , t? t rào . . .7. S? bài th? có ch? đ? tâm s? , khát v?ng cá nhân.8. S? bài th? có đ? tài cu?c s?ng th??ng ngày c?ng đ?ng, đ?t n??c, con ng?? i .9. S? bài th? có ch? đ? yêu n??c.10. S? t rung bình c?a nh?ng c?t (6), (7)11. S? t rung bình c?a nh?ng c?t (8), (9)212B?NG BI?U S? 2 : kh?i h? th?ng HÓA V? ng? đi?uTH? NÔM Đ??NG LU?TSTT tác gi? tiêu bi?u 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101 H? Xuân H??ng 40 6 31 73 15 32 32 32 100 152 Ph?m Thái 14 2 3 10 1 0 7 0 10 03 Tr?nh Hoài Đ?c 27 6 10 15 2 0 2 0 10 24 Nguy?n Công Tr? 54 16 71 41 0 22 32 2 100 105 Nguy?n Th? Hinh 32 0 32 13 4 0 0 0 12 36 Phan Thanh Gi?n 5 8 8 11 4 1 5 0 22 27 Bùi H?u Nghĩa 3 3 27 30 6 1 5 0 60 28 Hu?nh M?n Đ?t 13 15 6 29 4 0 0 0 24 19 Nguy?n H?u Huân 3 3 9 2 0 0 2 0 17 110Nguy?n ĐìnhChi?u20 41 27 26 17 5 16 0 50 511 Tôn Th? T??ng 4 11 4 2 2 4 13 0 39 512 Phan Văn Tr? 6 20 106 37 9 1 16 0 40 513 Lê Quang Chi?u 24 4 18 32 2 1 6 0 54 214 Nguy?n Khuy?n 51 21 180 70 19 10 16 4 361 13415 Nguy?n Văn L?c 0 0 10 26 8 0 2 0 27 216 Chu M?nh Trinh 37 14 14 33 3 3 6 0 47 917 Nguy?n Thi?n K? 0 0 10 6 19 0 5 0 20 318 Tr?n T? X??ng 32 5 93 123 54 14 16 10 109 9819Khuy? t danh &m?y bài th? l?18 7 41 21 14 0 11 0 73 4t?ng c?ng 383 182 807 600 183 94 190 48 1180 308213Ghi chú:1. t?ng c?ng t? mang tính ch?t ??c l?2. t?ng c?ng đi?n c?, đi?n tích văn h?c3. t?ng s? t? Hán ? Vi? t4. t?ng s? t? láy âm5. t?ng c?ng danh t? r iêng ch ? nguôi và v? trí6. t?ng c?ng thu?c b? ph?n ngôn t? văn h?c dân gian7. t?ng c?ng kh?u ng?8. t?ng c?ng t? nói lái, ch?i ch?9. t?ng s? h? t?10. t?ng c?ng đ?i t? nhân x?ng.CÂU TH? NG?T NH?P 3-41 . Th? H? Xuân H??ng? Ch? cũng xinh / mà em cũng xinh2. Th? Tr?nh Hoài Đ?c? Tr?n đ?o con / là tr?n đ?o tôi3. Th? Nguy?n Công Tr?? nh?ng gi? mi?ng / đà không dám nói? V?òn hoa kia / đ? ai rong r?? Ch?a chán ru / mà qu?y mãi dây? Đà d? r?i / còn mu?n d? d?ng? Vì ch? “thòi” / nên ph? i ch?u lu?n? Ph?i gi?ng sen / th?i ch?ng nhu?n hùm? Bên văn sang / bên võ cũng sang214? Đ?ng núi n?y / trông núi n? cao? B?c qua vôi / mà m?ng dính quá mây? Danh ch?ng ham / mà l?i ch?ng mê? Ta m?c ta / mà ai m?c ai? Đem l?ng vàng / mua l?y ti?ng c?? i? Tình t? này / ai có bi?t chăng?4. Th? Nguy?n Quy Tân? Cu n?i nào / mà cu đ?n đây?? Đó m?t thì / đây cũng m?t thì? U?y đá kia / sao khéo b?t bình5. Th? Bùi H?u Nghĩa? Ch?ng nh? v? / lòng t? ho?ng lo?n? Con th??ng m? / l?y ng?c tuôn d?m? Sanh có ngày / âu thác có ngày? Kho phong nguy? t / hãy chan chan đó? V??n cúc tòng / còn th? i th?i đây !6. Th? Nguy?n Đình Chi?u? B? cõi x?a / đà chia đ?t khác? N?ng s??ng nay / há đ?i tr?i chung7. Th? Tôn Th? T??ng? Tr?i đ?t chi / xui đ?n n?i này? Nghĩ vi?c đ? i / thêm h? vi?c mình8. Th? Tú Quý? Ch?ng ? bi?n / sao l? i lên ngu?n2159. Th? Nguy?n Khuy?n? Đã b?y lâu / nay bác t?i nhà? Cũng ch?ng giàu / mà cũng ch?ng sang? Con có cha / nh? nhà có nóc? “B? tiên thi” / l?i l?y v?n b?? Tr?i d?u già / nh?ng núi v?n non? l?i s? h?u ng?? i / theo khoét c?a mày? Ng??i b?o r?ng / th?y yêu cháu đây? T ?nh ra / h?i / đã T?nh Thái Bình ch?a?? Tr?i h?n ngày, / cho ba v?n sáu? Ta chung tu?i / m?i m?t trăm hai.10. Th? Nguy?n Văn L?c? Ch?ng bi?t mình / va c?t l?n đ?u? C?nh Thu?c Nhiêu/ nhi?u du khách ng?p trông11. Th? Chu Manh Trinh-H?t nghĩ g?n / thôi l?i nghĩ xa? Núi toát h?p / nh? tay t?o hóa? B? t r?m luân / thoát n? phong tr?n12. Th? Nguy?n Thi?n K?? Dân s? kh? / ghé bên tai g?iQuan đ?ng ý , / v? ních tráp vào13. Th? Tr?n T? X??ng? Đ? nh?t bu?n / là cái h?ng thi? C?m hai b?a : / cá khô rau mu?ng216Quà m? t chi?u : / khoai lang lúa ngô? Ch?ng ph? i quan / mà ch?ng ph?i dân? Ng??i có cô , / sao cháu không cô ? (2 l?n )? Ông t?t duyên / vì có n??c da? Ch?ng bi?t r?ng / d? dáng , d?i hình? ?m K? này / đây t? nói r?ng? Tôi g?m gan / cho cái ch ? H?ng? Không bi? t r?ng / em bán ra làm sao ?? Có ph?i r?ng / ông ch?ng h?c đâu ?? Mã cũng chui / mà t?t cũng chui? H? c?n ai / thì sét m?i tha? Có đ?t nào / nh? đ?t ?y không ? ( g?p đôi )? Thua b?c nhà / đi v?i m? nhà? Ch? t rách ng??i / sao ch?ng trách mình ?? Cha th?ng nào / có ti?c quán tri?t? nhân t? thay / lòng quan th??ng Cao !? Ai xét soi / cho c?nh h?c trò? Ch?ng sang Tàu / cũng t?ch sang Tây? Hu?n đ?o nguyên/ ông hu?n đ?o già !? Ai đ?p h?n / cô Cáy ch? R?ng14. Th? khuy?t danh? Gi?n ng?? i s?ng / m?t / suy ra nh?c? Th??ng k? thác / còn / nghĩ l? i vinh? Trái phá Tây / chăm ch?c b?n vào</p> </div> </div> </div>
![[PukiWiki]](image/pukiwiki.png "[PukiWiki]")
